Özet: Bu makale, İran’ın ünlü şairi Hâkânî’nin Medâyin Harabeleri diye ünlü kasidesine, Hüseyin Dâniş’in yaptığı tesdis ve çeviriyi içermektedir. Manzumenin çevirisi sadeleştirilerek verilmiştir.

Anahtar kelimeler: Fars Edebiyatı, Hâkânî, Medâyin Harabeleri, kaside, Hüseyin Dâniş, tesdis.

The Tasdis Made by Hüseyin Daniş for Haqani’s Madayin’s Ruins

Summary: This article contains “the tasdis and translation” made by Hüseyin Daniş for Haqani’s Medayin’s Ruins, who is one of the famous Iranian poets.

Keywords: The Persian Literature, Haqani, The Madayin’s Ruins, qasida, Hüseyin Daniş, tasdis.

Tam adı Efdaluddin Bedîl (İbrahim) b. Ali olan Hâkânî, 520/1126’da Gence’de doğmuştur. Necîbuddin Ali adlı dülger bir babanın ve sonradan müslüman olmuş bir annenin oğludur. Amcası Kâfiyuddin b. Osman’ın himayesinde Arapça ve Arap edebiyatı okudu. Devrinin revaçta olan ilimlerini de öğrendi. Önceleri Hakâyıkî mahlasını kullandı. Hz. Peygamber’in şairi Hassân b. Sâbit’e benzetilerek, Hassânu’l-Acem ünvanı verildi. Dönemin tanınmış şairlerinden Ebu’l-Alâ-i Genceî’nin öğrencisi oldu ve onun kızıyla evlendi. Şirvanşahlardan Ebu’l-Muzaffer Hâkân-ı Ekber, şaire melikuşşuarâ ve nedîmuşşuarâ ünvanlarını verdi. 551-2/1156-7’de hacca gitti. Bu seyahatinde Tuhfetu’l-‘Irâkeyn adlı seyahatnamesini kaleme aldı. 570/1174’te tekrar hacca gitti. Hacca giderken uğradığı Medâyin’de Sasanîler’in kalıntısı olan harabeleri gördü ve bu harabeleri anlatan kasidesini yazdı. 569/1199’da Tebriz’de öldü ve Surhâb denilen yerde bulunan Makberetüşşuarâ’da defnedildi.
İran edebiyatının büyük şairlerinden olan Hâkânî, keskin zekâsı ve geniş hayal gücü sayesinde şiire yenilikler getirdi. Şiirlerine, geniş şekilde yer verdiği İslâmî unsurlar yanında, annesinden öğrendiği Hıristiyanlıkla ilgili unsurları da kattı. İran şiirine şekil bakımından yenilikler getiren Hâkânî, şiirlerinde genellikle kısa vezinleri kullandı. Kasidede matla yenileme sistemini getirdi. Beyit sayısı bakımından da kasideyi zenginleştirdi.
Kaside, terkibibend, kıta, gazel ve rubailerinden oluşan Divan’ı, 17500 beyit ihtiva eder. Bu divanda yer alan kasidelerden biri de, yukarıda belirtildiği gibi 570/1174 yılında hacca giderken uğradığı Medâyin’de Sasanîler’den kalma harabeler hakkında yazdığı kasidedir. Hitâb-ı Hâkânî be Harâbât-ı Medâyin adlı ve kırk iki beyitten ibaret olan bu kasidede Hâkânî, eski İran medeniyetinin kalıntıları olan Medâyin harabeleri karşısında duygularını hüzünlü bir şekilde ifade etmiştir.
Hüseyin Dâniş (1870-1943), Hâkânî’nin bu kasidesini tesdis ederek Rıza Tevfik’e ithaf etmiş, o da yazdığı bir mukaddime ile birlikte eseri yayımlamıştır. Bu çalışmada Hüseyin Dâniş’in söz konusu tesdisi ve çevirisi, tarafımızdan sadeleştirilerek verilmiştir.

در وادی فکرت بود يک شب دل من حيران
انديشه همی کردم در گردش اين دوران
از فلسفة زردشت پرسيدمی و يونان
ناگاه سروشم گفت, اين زمزمه را بر خوان:
"هان, ای دل عبرت بين از ديده نظر کن, هان!
ايوان مداين را آيينة عبرت دان!"

1
زنهار, حذر ای دل, از اختر خائن کن,
صرف نظر ار کردی, از حادث و کائن کن
نه سطوت خسرو خواه, نه ميل خزائن کن
آثار سلف را جوی, کشفی ز قرائن کن
"يکره ز ره دجله منزل به مداين کن
و ز ديده دوم دجله بر خاک مداين ران"

2
کو رايت ساسانی؟ گشتست نگون گويی
افسانة جمشيدی بد خواب و فسون گويی
در ماتم وی دجله ست نالنده کنون گويی
پيچيده به پا زنجير, آورده چنون گويی
"خود دجله چنان گريد صد دجلة خون گويی
کز گرمی خونابش آتش چکد از مژگان"

3
ايوان مداين ياد از عهد کهن آرد
از دور همای و جم صد گونه سخن آرد
دستان غموم انگيزش رعشه به تن آرد
يادش به دل دشمن اشکنج و محن آرد
"بينی که لب دجله چون کف به دهن آرد
گويی ز تف آهش لب آبله زد چندان"

4
از وادی ايمن بود وقتی گذر دجله
امروز چرا ويران شد رهگذر دجله
ز افتادن طاق آمد, آوخ! خطر دجله
اشکست ازين آسيب, آری, کمر دجله
"از آتش حسرت بين بريان جگر دجله
خود آب شنيدستی کآتش کندش بريان؟"

5
کانون کرم, ای چرخ! کشتی ز نو آتش ده
بر کشتة خود بگری داروی حياتش ده
و آنگه که دهی عمرش, بی حد مماتش ده
گر آفتی او را رخ بنمود, تو ماتش ده
"بر دجله گری نو نو, از ديده زکاتش ده
گرچه لب دريا هست از دجله زکات استان"

6
اين کاخ معلا بود, دی, لانه فروز دل
در زير قباب وی گسترده کنوز دل
از عاکف درگاهش حل گشته رموز دل
ديجور شده اکنون, از نکبت وی روز دل
"گر دجله در آميزد باد لب و سوز دل
نيمی شود افسرده, نيمی شود آتشدان"

7
تا رفت شکوه داد از دست مداين را
شيرازة بهبودی بگسست مداين را
جان با الم و فرقت پيوست مداين را
از زلزلة الساعه دل خست مداين را
"تا سلسلة ايوان بشکست مداين را
در سلسله شد دجله, چون سلسله شد پيچان"

8
آوخ! که مداين بود بيت الشرف ايران را
کردی خجل افروغش خورشيد درخشان را
بد روز فتن مأمن اسکندر و خاقان را
امروز بيا بنگر اين بنگه ويران را
"گه گه به زبان اشک آواز ده ايوان را
تا بو که به گوش دل پاسخ شنوی ز ايوان"

9
هر سنگی از اين ايوان گويد به تو, ای رهرو
هين! با ادب آمد شد کن در حرم خسرو
بر خشت کهن نه سر, وز خشت سخن بشنو
يکدم بنشين, بنديش و آنگاه بخيز و رو
"دندانة هر قصری پندی دهدت نو نو
پند سر دندانه بشنو ز بن دندان"

10
پرويز کجا ايدون و آن تخت زر و افسر
خشتست بدو بالين, خاکست بدو بستر
کو همسر شيرينش, آن آفت جان پرور
گويی به زمين نالد چون پاش نهی بر سر
"گويد که تو از خاکی, ما خاک تو ايم ايدر
گامی دو سه بر ما نه اشکی دو سه هم افشان"

11
روزی من و همراهی رفتيم بدان معبر
تا بو که اثر جوييم از قصر قوی پيکر
ديديم که درويشی رو کرده بدان محشر
می خواند به صد زاری اين شعر روان و تر:
"از نوحة جغد الحق, ماييم به درد سر
از ديده گلابی کن, درد سر ما بنشان"

12
منگار که بی کيفر ماند ستم دنيا
گر بينه می خواهی, اينک اثر کسرا
در گوش دلت گويد با نالة درد افزا
ای مرد محال انديش, يک لحظه کرم فرما
"ما بارگه داديم, اين رفته ستم بر ما
بر کاخ ستمکاران گويی چه رسد خذلان"

13
آتشکده شد خاموش, شد نوبه کليسا را
اجلال و شرف افزود آيين مسيحا را
چون رايت احمد خاست, بشکست چليپا را
هر دم روشی بودست اين گنبد مينا را
"گويی که نگون کردست ايوان فلکسا را؟
حکم فلک گردان, يا حکم فلکگردان؟"

14
اين دجله بدين جوشش آيا ز چه می گريد؟
با درد و خروش اين رود با ما ز چه می گريد؟
گاهی بنهانی, گه پيدا ز چه می گريد؟
بهمن ز چه می نالد, دارا ز چه می گريد؟
"بر ديدة من خندی کاينجا ز چه می گريد؟
گريند بر آن ديده کاينجا نشود گريان"

15
گر سر بنهی, باری در پيش چنين در نه
پيش درِ اين خرگاه پيرايه و افسر نه
بگسل ز علائق, پا در راه صفا در نه
خشتی بکن از ايوان, بر ديدة تر بر نه
"دانی چه, مداين را با کوفه برابر نه
از سينه تنوری کن, و ز ديده طلب طوفان"

16
نخجير زدی بهرام, گور و بره آوردی
سالار سر خوانش دوغ و کره آوردی
تيهو و گوزن و سار, آهو نره آوردی
سيب و می ياقوتی هم شبچره آوردی
"پرويز به هر خوانی زرين تره آوردی:
زرين تره کو بر خوان؟ رو كَمْ تَرَكـُوا بر خوان"

17
آن رخش که فغفورش بوسيد به رغبت سم
در دشت حوادث شد با راکب و رائض گم
و آن کاخ که بد چيده پيشش چو صفی انجم
دستور و مغ و مغبد, شد خوابگه کژدم
"اين هست همان ايوان کز نقش رخ مردم
خاک در او بودی ديوار نگارستان"

18
اين هست سرايی کو محسود جهان بودی
معشوق دل و ديده, قبله گه جان بودی
آن را که پناه آورد از رنج امان بودی
از نقش و نگار آباد مانند جنان بودی
"اين هست همان درگه کو را ز شهان بودی
ديلم, ملک بابل, هندو, شه ترکستان"

19
اين بارگه دادست, با چشمک غيرت بين
اندر در و ديوارش از نظرة عبرت بين
از دست فلک ويران گشتست, خسارت بين
اين دست درازی را از منشأ فطرت بين
"پندار همان عهدست, از ديدة فکرت بين
در سلسلة درگه, در کوکبة ايوان"

20
چون باد سبک بگذشت اينک که زمن گيتی
شد مسکن ديو و دد باغ عدن گيتی
از خار جفا فرسود ورد و سمن گيتی
کی خرم و شاد آيد بيت الحزن گيتی
"آری چه عجب داری کاندر چمن گيتی
بو مست پی بلبل, نوحه ست پی الحان"

21
داد سخن آرايی, ای طبع, کنون در ده
تا فرس و عرب گويند: بر فکرت رادت زه!
اشعار تر و نغز از بيجاده و گوهر به
بازی است جهان, گويی بربا ز کِه و از مِه
"از اسب پياده شو, بر نطع زمين رخ نه
زير پی پيلش بين شهمات شده نعمان"

22
بشنو تو حکايت را بهتر ز زبان نی
خوشتر بسرايد او احوال ملوک ری
گويد که هما کی بود, دارا و فريدون کی
می زايد و فرسايدمان گيتی پی در پی
"مستست زمين, زيرا خوردست بجای می
در کأس سر هرمز خون دل نوشروان"

23
ای خاک! فرو بردی شاهان و مهان يک يک
بنمای کنون ز يشان گر هست نشان يک يک
افشرد به زير پای اين چرخ دوان يک يک
دارا و جم و کسرا بشمار و بخوان يک يک
"گفتی که کجا رفتند اين تاجوران يک يک
ز يشان شکم خاکست آبستن جاويدان!"

24
مرغی بزدی کوکو بر طارم حزن آگين
می گفت بهر دم, کو؟ کو خسرو و کو شيرين؟
کو حشمت افريدون, شاهنشه با تمکين؟
مفسوخ شد آن پيمان, مفسوخ شد اين آيين
"کسرا و ترنج زر, پرويز و به زرين
بر باد شده يکسر, با خاک شده يکسان"

25
دل هيچ نيازاری گر با خبر و هوشی
تا دست دهد فرصت در خير و کرم کوشی
بر گوی ستمگر را, ای آنکه ز تف جوشی
البته کفن روزی از دست اجل پوشی
"خون دل شيرين است اين می که ز رز نوشی
ز آب و گل پرويز است اين خم که نهد دهقان"

26
دانی که می گيتی آميخته با دردست
هر دم رسد آوازی کای خواجه فلان مردست
آن کيست که جان خود زين ورطه برون بردست
گر فربه و گر لاغر, گر پيلتن و گردست
"چندين تن جباران کاين خاک فرو خوردست
اين گرسنه چشم آخر هم سير نشد ز ايشان"

27
فرياد از آن آفات کايام بر انگيزد!
با جهل در آميزد, با عقل در آويزد
جسم من و تو اندر غربال فنا بيزد
در هر نفس از اين ديو صد هائله بر خيزد
"از خون دل طفلان سرخاب رخ آميزد
اين زال سفيد ابرو, اين مام سيه پستان!"

28
هر کس چو تو وا بينی دارد به جهان دردی
گه مشتکی از گرميست, گه مجتنب از سردی
از دست تو گر ننشست اندر دل کسی گردی
آنگاه به چشم من تو بخردی و مردی
"اخوان که ز ره آيند آرند ره آوردی
اين قصه ره آوردست از بهر دل اخوان"

29
ای داور بی منت بر خلق عنايت کن
بر تربت نوشروان آمرزش و رحمت کن
ای دل سخن مرده بر زنده تلاوت کن
دانش, تو بدين مردم تعليم مروت کن
"خاقانی! ازين درگه دريوزة عبرت کن
تا از در تو زين پس دريوزه کند خاقان"

30

1- Bir gece gönlüm düşünce vadisinde dolaşıyordu, bu dünyanın gidişatını düşünüyordum. Bazen Zerdüşt felsefesinden, bazen de Yunan felsefesinden birçok şey soruyordum. Ansızın gaybdan bir ses şu şiiri okumamı emretti: Ey ibretle bakan gönül, gözünle iyice bak ve Medayin sarayını bir ibret aynası bilerek incele.
2- Sakın, ey gönül, hain zamaneden sakın. Vazgeçiyorsan, hem meydana gelenden hem de mevcut olandan vazgeç. Ne hükümdarların görüp geçirdiği şan ve şevketi iste, ne de mala ve güce yönel. Eskilerin eserlerini arayıp bul; belki onlardan karineler vasıtasıyla birçok şey keşfedersin. Bir kere de Dicle yolunu takip ederek Medayin’e git. Fakat Medayin toprağına ayak basınca, ikinci bir Dicle’yi oraya boşalt.
3- Sasanîlerin muhteşem bayrağı nerede? Sanırım ki devrilmiş. Cemşid’lerin yaşadığı olaylar sanki efsane ve rüya imiş. Bugün Dicle’yi onların matemine ağlıyor sanırsın. Bak, Mecnun’lar gibi Dicle nasıl zincirlenmiş? Bu nehir öyle ağlıyor ki kanla karışık olarak döktükleri gözyaşlarının hararetiyle, kirpiklerinden ateş damlayan yüzlerce Dicle birlikte çağlıyor sanırsın.
4- Medayin sarayı geçen devirleri hatırlatıyor, Hüma ve Cem zamanlarından bize yüzlerce haber veriyor. Bu sarayın hazin tarihi, işitenlerin vücudunu titretiyor. Bu olayları hatırlayan düşmanlar bile etkileniyor ve üzülüyor. Dicle’nin dudakları, görüyor musun nasıl köpürüyor? Coşan feryadının hararetiyle, sanki dudaklarında kabarcıklar oluşmuş.
5- Bir zamanlar Dicle emin ve bayındır bir vadiden geçerdi. Bugün Dicle’nin geçidi neden harap? Yazık! Dicle’yi perişan eden hep Kisra’nın sarayının düşmesidir. Bu can eriten felâket, Dicle’nin belini kırdı. Bak, Dicle’nin yüreği hasret ateşiyle nasıl yanıyor? Sen hiç suyun ateşle kavrulduğunu duydun mu?
6- Ey felek! Lütuf ve mürüvvet ocağını söndürdün, yeniden yak. Kendi öldürdüğünün üstüne ağla, ona hayat ilâcı ver de onu yeniden dirilt. Ve ona bundan böyle ömür verirsen, uzun ve sonsuz ver. Ve eğer ona ansızın bir afet gelirse, sen gider ve defet. Ey ziyaretçi! Sen de Dicle’nin bugünkü haline ağla, ona gözyaşlarınla zekât ver. Çünkü Dicle kendi zekâtını, denize sularını boşaltarak veriyor.
7- Bu yüce saray, daha dün, bakanların gönlünü açıyor, onları ferahlatıyordu. Onun kubbeleri altında birçok manevî ve medenî hazine saklı idi. O dergâha itikaf için gelenlerde, kalbî remizleri bile keşfetme gücü vardı. Fakat bugün, yazık ki onun enkazının karanlığı, gönülleri karartıyor. Eğer Dicle nehri dudaklarından süzülüp geçen şikâyet rüzgârını ciğerinden kopup gelen yakıcılıkla birleştirecek olsaydı, bir taraftan donar ve bir taraftan yanardı.
8- Adaletin ezici gücü Medayin sarayından uzaklaştığı günden beri o sarayın düzeni bozuldu. Medayin’in ruhu ondan sonra artık hep elem ve talihsizlikle arkadaş ve eş oldu. Zelzeleler onu kalbinden sarstı. Medayin’in burç zinciri telâşlı olalı beri, Dicle nehri matem zincirine bağlıdır ve zincirler gibi kıvranıp yerde sürünmektedir.
9- Yazık ki Medayin şehri İran için bir şeref evi idi. Onun şöhret ve şan ışığı, parlayan güneşi bastırırdı. Belâ ve zorluklar ortalığı kapladığı zamanlarda, İskenderlere ve Hakanlara bir sığınak idi. Fakat gel de bugün bu viran yeri seyret ve zaman zaman, gözyaşı diliyle bu viraneye haykırarak hitap et. Olabilir ki kalb kulağına o harap kubbeden bir cevap gelir.
10- Bu sarayın her bir taşı sana, hal diliyle der ki: Ey ziyaretçi! Husrev’in harem dairesine edeple girip çık. Eski kerpiçlerin ve tuğlaların üstüne başını daya ve onların söylediği sözleri dinle. Bir an otur, düşün ve sonra kalk, çekil. Medayin’in burçlarının diş diş yükselen o yıkık dökük mazgalları, sana yeni yeni öğütler verir. O öğütleri temiz yürekle ve uyanık bir şekilde dinle.
11- Perviz şimdi nerede? Nerede onun altın taht ve tacı? Şimdi onun yastığı bir kerpiç parçası ve yatağı bir avuç topraktır. Nerede onun o güzel hanımı Şirin? Bugün biz onun toprağı üzerinde gezdikçe, sanki o altımızda inliyor ve bize şöyle diyor: Sen de topraktansın. Biz de şimdi senin ayağının toprağıyız. Bizim üstümüzde gez, birkaç adım at, fakat bir hüzünlü gözyaşı dök.
12- Bir gün ben ve bir arkadaş o geçide, Medayin sarayının izlerini araştırmak için gittik. Orada bir fakire rastladık. Yüzünü o mahşere çevirmiş, harabelerin diliyle, gönlün hoşuna gidecek şu şiiri okuyordu: Baykuş sesinden biz gerçekten baş ağrısına tutulduk. Gözlerinden bizim üstümüze biraz gülsuyu dök de bu baş ağrımızı dindir.
13- Bu dünyada yapılan zulüm cezasız kalır sanma. Buna bir delil istersen, işte Kisra’nın izleri. O senin can kulağına, elem veren iniltilerle diyor ki: Ey imkânsızı düşünen insan! Bir an lutfet de şu sözümü dinle. Biz adaletin merkezi iken bu kadar zulüm ve cefaya uğradık. Ya zalimlerin meskenleri acaba ne kadar kimsesizliğe düçar olacaktır!
14- Ateşkede sönünce, şan ve şöhret sırası kiliseye geldi. Hristiyanlık ayininin şan ve şerefi arttı. Muhammedî bayrak yükselince haçı kırdı. Bu felek her gün bir şekilde devretmiştir. Acaba bu gök gibi yüksek olan Medayin sarayını kim yıktı? Dönen zamanın hüküm ve etkisi mi; yoksa, zamanı ve feleği döndüren Allah’ın yaratma gücünün hükmü mü?
15- Bu Dicle, böyle coşarak ve çağlayarak acaba neden ağlıyor? Bu nehir böyle mahzun ve perişan, acaba bizimle birlikte neden inliyor? Niçin bazen gizli, bazen açıkça ağlıyor? Behmen neden inliyor? Neden ağlıyor Dârâ? Sen, burada niçin ağlıyor diye benim gözümle alay ediyorsun, öyle mi? Fakat, burada ağlamayan göze ağlamalıdır.
16- Eğer bir yere baş eğmen gerekli ise, bari böyle bir dergâhın önünde baş eğ ve alçak gönüllülük göster. Bu sarayın kapısının önüne gelince, tacını ve değerli elbiselerini çıkarıp bir tarafa bırak. Dünyevî ilişkilerle irtibatını kes ve arınma yoluna gir. Bu sarayın tuğlalarından birini çekip kopar ve yaşlarla ıslanan gözlerine sür. Sen bilir misin, ne yapmalısın? Medayin ile Kûfe’yi bir seviyede tutman gerekir. Göğsünden ışıklar fışkırtmalı ve ateşler püskürtmelisin. Gözlerinden de tufanlar fışkırtmalısın.
17- Sasanî hükümdarlarından Behram, av avlar ve yabani eşekle kuzu tutar getirirmiş. Sofracıbaşısı onun sofrasına daima ayran, tereyağı, çil kuşu, geyik eti, sığırcık kuşu, erkek ceylan eti dizer; çerez yerine de ona elma ve kırmızı şarap verirmiş. Husrev Perviz de her sofrasına altın sebze koydurturmuş. Şimdi sofrada altın sebze nerede? Git de كَمْ تَرَكـُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ مَقَامٍ كَرِيم “Onlar geride nice şeyler bıraktılar; bahçeler, çeşmeler, ekinler, güzel makamlar!” (Kur’ân, 44/25-26) âyetini hatırla.
18- Fağfurların yani Çin padişahlarının büyük bir itaat ve rağbetle nalını öptükleri at, seyisi ve binicisiyle birlikte hadiseler çölünde kaybolup gitmiş... Müşirlerin, reislerin ve Zerdüşt ruhbanlarının vaktiyle yıldızların safı gibi önünde sıra sıra dizildikleri o Medayin sarayı bugün akreplere yuva olmuş. Bu, o saraydır ki kapısının toprağına, devlet ricalinin alınları temas ede ede onu nigaristanın duvarına çevirmiş, yani müze duvarlarında görülen resimler gibi onu süslü bir hale getirmişlerdi.
19- Bu öyle bir saraydır ki cihan gıpta ederdi. Gözün ve vicdanın sevgilisi, ruhun tapınağı idi. Oraya sığınanlar için, güçlüklere karşı bir sığınak idi. Süs ve resimleriyle cennete benzerdi. Bu öyle bir makamdır ki kapıcısı, Babil hükümdarı ve kölesi Türkistan Hanı gibi taç sahipleri idi.
20- Bu adalet ve insaf dergâhıdır. Buraya gıpta ile bak. Onun kapı ve duvarına ibret gözü ile bak. Zamanın eli onu viran etmiş; bak, bu ne büyük bir zarar. Zaten yaratılışın başından beri zaman böyle pek çok tecavüzlerde bulunmuştur. Sen yine, bu harap sarayın eski medeniyet devrinde yaşadığını farzet de o eski burçlar zincirini, kuleler ve saraylar yıldızını zihninde bir kere daha göz önüne getir ve düşün.
21- Hayat süresi, bak rüzgâr gibi ne çabuk gelip geçti. Dünya cenneti devlere ve akreplere barınak oldu. Dünyanın gülleri ve yaseminleri, mihnet çerçöpü arasında soldu. Acaba bu cihan hüzün evi ne zaman şad olacak? Evet, bu hallere hiç şaşılmaz; çünkü bülbülden sonra, tabiatıyla şarkı söyleme sırası baykuşa gelir ve nağmeleri, elbette şıvanlar takip eder.
22- Ey ölçülü konuşan tabiat! Düzgün konuşma hakkını yerine getir ki Fars ve Arap, senin aydın fikrine aferin desin. Bir selis ve nezih şiir, yakuttan ve mücevherden daha kıymetlidir. Dünya bir oyuncaktan ibarettir. Küçük ve büyük akran ve benzerlerin arasında bir başarı elde edebilirsen, et. Ve Medayin harabelerinin önüne gelince attan aşağı in ve yüzünü toprağa sür; bak, onun filinin ayağı altında nasıl Numan gibi eli güçlüler bile oyunu kaybediyor.
23- Sen bu hikâyeyi neyin dilinden, daha latif bir şekilde dinle. Çünkü ney, Rey hükümdarlarının halini daha güzel tasvir ve tavsif eder. O sana Hümay’ın kim olduğunu; Dârâ’nın ve Feridun’un kimler olduğunu söyler. Dünya bizi ardarda bir doğuruyor, bir eskitiyor. Arz küresi sarhoştur, sanırım. Çünkü o Hürmüz’ün kafatasının içinde Nuşirevan’ın yüreğinin kanını içmiştir.
24- Ey toprak! Sen padişahları ve büyükleri birer birer yuttun. Göster bakayım, onlardan şimdi ortada hiçbir eser var mı? Bu dönen felek, onları birer birer ezip mahvetti. Dârâ’ları, Cemşid’leri, Kisra’ları ve daha nicelerini birer birer say ve tarihlerde oku. Bu taç sahipleri nereye gitti, diye belki sorarsın. Sormaya ne hacet; yerin karnının onları ebediyen taşıdığını görmüyor musun?
25- Bir kuş Medayin sarayının hüzünlü kubbesi üzerinde bir gün ağlıyor ve diyordu ki: Nerede, nerede? Nerede şimdi Husrev’ler? Nerede şimdi Şirin’ler? Nerede Feridun gibi ağırbaşlı ve yüce padişahların o eski şevketi? O adetler şimdi kalkmış ve o usuller bugün tamamiyle feshedilmiş. Kisra’lar ve onların altın turunçları, Perviz’ler ve onların altın ayvaları, bugün büsbütün yok olmuş ve toprakla bir olmuştur.
26- Eğer aklın ve basiretin varsa, dünyada aslâ kalb kırmazsın ve mümkün oldukça hayır ve kerem işlersin. Zalim kişiye de ki: Ey hiddetinden kabına sığmayan kişi! Elbette ecelin eliyle dikilen kefeni bir gün sırtına giyeceksin. Asma kütüğünden içtiğin bu şarap, şarap değil, Şirin’in yüreğinin kanıdır; çiftçinin yaptığı bu şarap küpü de Pervizlerin suyu ve çamuruyla yoğrulmuştur.
27- Bilir misin ki şarap, gam hayatının tortusuyla karışıktır. Her an “filân da gitti” diye kulağımıza bir nida gelir. Kuvvetli olsun, zayıf olsun, bu uçurumdan canını kurtarmış olan kimdir? Bunca zorbalar ve muradına ermişleri bu toprak yuttuğu halde aç gözlülüğünden, hâlâ doymamış gibi görünüyor.
28- Zamanın daima ortaya çıkarmakta olduğu musibetlerden feryat! O daima cehaletle dost, akıl ile inatçıdır. Benim ve senin vücudunu fenâ ve adem kalburunda elemektedir. Her dakikada bir bu korkunç mahlûk binlerce trajedi doğurur. Bu kaşı ağarmış ve memesi kararmış yaşlı kadın, hâlâ çocukların yüreklerinin kanını krem yaparak sürünüyor ve süsleniyor.
29- Cihanın ahvalini iyice araştıracak olursan görürsün ki kimse elemden kurtulmuş değildir. Kimi sıcaktan şikâyetçi, kimi de soğuktan kaçmakta. Eğer senin yüzünden dünyada kimsenin kalbi kederle tozlanmamışsa, benim nazarımda sen bir kâmil insansın. Seyahatten gelenlerin dostlara bir hediye getirmesi adettir. Benim bu manzumem de dostlara bir armağan olsun.
30- Ey Mennan olan Allah! Bu mahlûkata yardım et. Nuşirevan’ın ruhunu mağfiret et. Ey gönül, sen de ölülerin sözlerini dirilere oku. Ey ilim! Sen bu insanlara mürüvvet öğret. Ey Hâkânî! Sen bu Medayin makamından ibret al ki bundan böyle senin kapından da hakanlar hikmet harmanını toplasın.

BİBLİYOGRAFYA

Dîvân-ı Hâkâni-yi Şirvânî, nşr. Cihângîr-i Mansûr, Tahran 1375 hş., s. 245-246.
Hüseyin Dâniş, Medâyin Harâbeleri, İstanbul 1330.
Safâ, Zebîhullâh, Târîh-i Edebiyyât der Îrân, Tahran 1363 hş., II, 776-794.
Yazıcı, Tahsin, “Hâkânî-i Şirvânî”, DİA, XV, 168-170.
Yazıcı, Tahsin, “Hüseyin Daniş”, DİA, XVIII, 540-541.