Karadeniz Araştırmaları • Güz 2010 • Sayı 27 • 191-215
*
Özet
Bilmeceler halk kültürünün en önemli öğelerinden biridir. Diğer halk edebiyatı
ürünü gibi komşuluk ilişkilerini gösteren ipuçlarına sahiptir. Bu çalışma Tatar
bilmecelerindeki alıntı öğelerle ilgilenecek; Arapça, Farsça ve Rusça alıntıları
ses bilgisi ve anlam çerçeveleri bakımından ele alacaktır. Çalışmada bu üç dile
ait toplam 482 adet alıntı öğeye yer verilecektir. Bunların dillere göre sayısı şu
şekildedir: Arapça 250 (%52) Farsça 101 (%21) Rusça 131 (%27).
Anahtar kelimeler: Tatar, bilmeceler, ödünçleme, alıntı, halk edebiyatı.
Abstract
Riddles are one of the most important elements of folk culture. They have many
clues showing neighborhood relations, such as other folk literature products.
This study deals with borrowed elements in Tatar riddles and borrowings form
Arabic, Persian and Russian are studied according to their phonetic and
semantic properties. In this study, totally 482 borrowed elements are evaluated.
The distribution of borrowings are as follows: Arabic 250 (%52), Farsça 101
(%21), Russian 131 (%27).
Keywords: Tatar, riddles, borrowing, loanword, folk literature..
GİRİŞ
Bilmece Ve Tatar Bilmeceleri
Bilmeceler diğer halk edebiyatı ürünleri gibi içinde doğdukları toplumun
hayata bakışını yansıtan ürünlerdir. Doğalarında bulunan “gizleyerek
anlatma” özelliği, dilin farklı kullanımlarını doğurmakta; bu farklı
kullanımlar da dil araştırmacıları için önemli bir araştırma alanı
oluşturmaktadır. Bilmecelerin şiirsel yapıları, mecazlı söyleyişlere
dayanmaları edebiyat incelemeleri için de dikkate değer veriler
sunmaktadır.
Çalışmamızın konusu olan Tatar bilmeceleri de dil ve edebiyat
incelemeleri için oldukça zengin bir malzeme barındırmaktadır. Tatar
kültürünün farklı alanlarının yansımalarını bu bilmecelerde bulmak
mümkündür. Tatarlar bilmece için “Tabışmak” kelimesini kullanırlar. Bir fiil
ismi olan kelimenin kökü, bulmak anlamına gelen “tap-” fiilidir. Gizleneni

* Yard. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü
Buca-İzmir. canerkerimoglu@yahoo.com
Caner Kerimoğlu
192
bulmak temelinde kurulan bilmecelerin tap- “bulmak” fiilinin kullanılarak
adlandırılması diğer Türk lehçelerinde de gördüğümüz bir durumdur:
Azerbaycan Türkçesi: Bilmece, Tapmaca, Başkurt Türkçesi: Yomak,
Tabışmak, Kazak Türkçesi: Jumbak, Kırgız Türkçesi: Tabışmak, Özbek
Türkçesi: Tapişmak, Türkmen Türkçesi: Matal, Tapmaça, Yeni Uygur
Türkçesi: Tepişmak.
N. İsenbet Tatar bilmecelerinin gelişiminde cıruvçı, cırav ve akın
adlarıyla anılan halk şairlerinin önemli payı olduğunu, bu şairlerin daha
önce “yomak” olarak adlandırılan bilmeceleri bir sihir ve büyü aracı olarak
söyleyen şamanlardan aldıkları geleneği geliştirdiklerini ve Tatar
bilmecelerinin zenginleşmesinde büyük pay sahibi olduklarını belirtir1.
Tatar bilmeceleri doğa, din, dil, edebiyat, ticaret, tarım, teknolojik aletler
gibi farklı alanlarla ilgili öğeleri konu edinmiş; yeni araç ve kavramlarla da
genişletilerek Tatar toplumunun yaşamındaki değişim ve gelişmelerin
izlenebileceği bir tür hâlini almıştır.
Tarih boyunca birlikte yaşamış toplulukların bu yakınlıklarını en iyi
yansıtan araçlardan biri de dildir. Dile yansıyan her türlü alış veriş bugün
bizler için vazgeçilmez birer kaynaktır. Tatar bilmecelerinde de komşuluk
ilişkilerini gösteren önemli öğelere rastlamak mümkündür. Biz bu ilişkileri
alıntı kelimeler üzerinden izlemeye çalışacağız.
Alıntı kavramı
Başka bir dilden öğe alma olarak tanımlanan bu kavram dilciliğimizde alıntı,
aktarım, ödünçleme vb. adlarla karşılanmıştır. Her sosyal ürün gibi dil de
“öteki”lerle temas hâlindedir. Konuşurlarının ihtiyaçları doğrultusunda
gerçekleşen alış verişler dilleri homojen yapılar olmaktan çıkararak
tarihteki bilgilenmelerin takibi için de önemli bir kaynak ve tarihi dilbilim
çalışmalarını da daha ilgi çekici bir uğraş haline getirmektedir.2 Bugün
alıntıların bir dil için ne anlam ifade ettiği farklı şekillerde
değerlendirilmektedir. Alıntıların dillerdeki zenginlik ve yeniliklerin
kaynağı olabileceğini ifade edenler olduğu gibi3, alıntılamanın bir dilin
başka bir dili öldürebileceğini savunanlar da vardır.4

1 N. İsenbet, Tatar Halık Tabışmakları, Tat. Kit. Neş , Kazan, 2007, s. 29-33 2B. Joseph - R. Janda, Handbook of Historical Linguistics, Blackwell Publishing Malden-OxfordBerlin,
2003, s. 232
3 M. Aronoff. – J. Rees-Miller (ed), The Handbook of Linguistics. Blackwell Publishing. Blackwell
Reference Online.http://www.blackwellreference.com, 2002, s. 11 4 R. L. Trask, Key Concepts in Language and Linguistics. London: Routledge, 1999, s. 101. Dil
ölümünde alıntıların önemli bir belirti olduğunu belirten D. Crystal bu sürecin hâkim dilin
etkilediği dili fakirleştirmesi ve bazen de öldürmesi sonucunu doğurduğunu ifade eder (D.
Crystal, Dillerin Katli (çev G. Cansız), Profil Yay, İstanbul, 2007, s. 36)
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
193
Bir dil başka bir dilden neden öğe alır sorusuna verilegelen cevap
“ihtiyaç ve prestij” olmuştur.5 Alıntıların üç etkiyle ortaya çıktığı
bilinmektedir:
1. Altkatman etkisi (substratum): Yöneten-yönetilen ilişkisi
çerçevesinde yönetilenlerin yönetenleri etkilemesi sonucu ortaya çıkan ve
daha çok bilgiye dayalı olan alıntılar altkatman etkisi içerisinde
değerlendirilir.
2. Yankatman etkisi (adstratum): Kültürel ve dilbilimsel sınırlar
yoluyla, herhangi bir yönetim bağı olmaksızın gerçekleşen etkilerdir.
3. Üstkatman etkisi (superstratum): Yönetenlerin yönetilenleri
etkilemesi sonucu ortaya çıkan üstkatman etkisi yalnızca bilgi-ihtiyaç
alıntılarının değil, prestij alıntılarının da doğmasına neden olur.6
Yönetim ilişkisi yönetenin yönetilene hem bilgi hem de prestij alıntıları
vermesini sağlarken bu ilişki çerçevesinde, yönetilen çoklukla yalnızca
bilgiye dayalı öğeleri verebilmektedir. İki dilliliğin (bilingualism) ve çok
dilliliğin (multilingualism) olduğu bölgelerde alış verişler çok daha çabuk ve
fazla sayıda olmakta ve mesela Balkan bölgesi gibi çok dilli bölgelerde
neredeyse ortak bir söz varlığı ortaya çıkabilmektedir7. Ancak tarihteki
komşuluk ilişkisi bugün yerini farklı araçlara bırakmış, özellikle iletişim
teknolojisi ve turizm alıntıların hızını ve sayısını artırmıştır.8
Alıntıların genellikle sözlük öğeleri olduğu, seslerin ve gramatik
yapıların alıntılanmasının daha zor olduğu dilcilerce sıklıkla ifade edilir.
Özellikle isimlerin alıntılanmaya en uygun birimler olarak değerlendirildiği
görülmektedir9. Ancak ses, ses bilgisi kuralları, morfolojik ve sentaktik
öğeler ve hatta cümle yapıları da dil etkileşimi sonucu başka bir dil
tarafından alınabilir10.
Dillerin alıntılar karşısında uyguladığı belli başlı iki yöntem, uyarlama
(adaptation) ve kabul etme (adoption)dir11. Bu yöntemlerin seçilmesinde
verici dille olan tanışıklığın derecesi önemlidir. Tanışıklığın yüksek olduğu

5 R. L. Trask, age, s. 100; A. Radford,(vd), Linguistics: An Introduction, Cambridge UP 1999,
Cambridge, s.225
6 K. Malmkjær, (ed.), The Linguistics Encyclopedia, Routledge, London & New York, 2002, s.
239 ; G. Karaağaç, Dil, Tarih ve İnsan, Akçağ Yayınevi, Ankara, 2002, s. 97-98 7 M. Aronoff , age, s. 11
8 H. Bussmann, Routledge Dictionary of Language and Linguistics (çev G. Trauth-K. Kazzazi),
Routledge, London, 2006, s. 139
9 E. Haugen, “The Analysis of Linguistic Borrowing”. Language. 26. C., No. 2 Apr. - Jun., 1950, s.
224; P. Strazny (ed), Encyclopedia of Linguistics, 2 C., Fitzroy Dearborn, New York, 2005, s.
621; L. Johanson, Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler (çev. N. Demir), TDK Yayınları,
Ankara, 2007, s. 51; D. Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Blackwell Publish,
Oxford, 2008, s. 58
10 R. L. Trask, age, s. 101; L. Johanson, age, s. 51; L. Campbell, – M. J. Mixco (ed.), A Glossary of
Historical Linguistics. Edinburgh: Edinburgh Uni. Pres, 2007, s. 25-26 11 P. Strazny, age, s. 621
Caner Kerimoğlu
194
durumlarda alınan kelime fazla değiştirilmeden kabul edilir ve ödünç kelime
(loan word) olarak adlandırılır, Moğ. seregün “serin; taze” > Tü. serin.
Tanışıklığın az olduğu durumlarda kelime alıcı dilin yapısına göre
uyarlanır. Bu şekilde alınan kelimelere de melez kelime (hybrid word) adı
verilir, örn Far. nardubân > Tü. merdiven. Üçüncü bir alıntı şekli de anlam
aktarması (calque / loan translation)’dır. Bir tür uyarlama olarak da
değerlendirebileceğimiz bu durumda yeni bilgilenmeler için eldeki
malzeme kullanılır, fakat bilgi yenidir, Alm. eisberg > Tü. buz dağı12.
Alıntı kavramından kısaca bahsettikten sonra çalışmada takip ettiğimiz
metot hakkında kısaca bilgi vermek istiyoruz.
Yöntem
Bu incelemede N. İsenbet’in “Tatar Halık Tabışmakları” adlı eserinde yer
alan bilmeceler taranmış; Arapça, Farsça ve Rusça alıntıların belirlenmesine
çalışılmıştır. N. İsenbet’in eserinde 4170 adet bilmece yer almaktadır. Bu
çalışmada bir bilmecenin farklı varyantlarına da yer verilmiş ve her bir
varyant farklı bir numara ile numaralandırılmıştır. Biz alıntıları
değerlendirirken farklı varyantlardaki alıntıları da listemize dahil ettik. Bu
şekilde bir alıntının farklı şekilleri de sınıflamaya girmiş oldu. Mesela Ar.
Fâtıma kelimesinin iki farklı şekli de (Fatıyma-Fatima) listede yer aldı.
Bilmecelerin cevapları da taranmış, yalnızca metinlerdeki değil,
cevaplardaki alıntılar da listeye dahil edilmiştir.
Alıntılardan söz ederken bazı noktaların tespiti oldukça güçtür. X
dilinde görülen Y diline ait bir kelimenin her zaman Y dilinden doğrudan
alındığını iddia etmek doğru değildir. Bu anlamda Tatar bilmecelerinde
geçen Farsça bir kelimenin Arapça ya da başka bir dil yoluyla da Tatar
Türkçesine geçebileceği rahatlıkla söylenebilir. Biz çalışmamızda özellikle
Arapça ve Farsça kelimelerde bu tür bir “öğreten dil” incelemesine
gitmeden kelimenin kökenine göre bir sınıflandırma yapmaya çalıştık.
Rusça kökenli olarak kabul ettiğimiz pek çok kelime diğer Batı dillerinde de
kullanılmaktadır. Ses yapısı bakımından Rusçalaştırılan ve bu dil yoluyla
alınan kelimeleri Rusça başlığı altında değerlendirdik.
Kelimeleri ilk olarak dillere göre sınıflandırdık. Farklı dillerden alınan
kelimelerle kurulan birleşik kelimeleri ilk kelimenin ait olduğu dile göre
sınıflandırıp birleşiğin öğelerinin hangi dillere ait olduğunu da belirttik. İlk
öğe alıntı değilse kelimeyi ikinci öğenin ait olduğu dilin listesine dahil
ettik.13 Daha sonra alıntıları ses bilgisi bakımından geçirdikleri değişiklikler

12 G. Karaağaç, age, s. 106
13 Çalışmamızda mümkün olduğunca kökeni üzerinde tartışma olmayan kelimeleri
sınıflandırmaya çalıştık. Hangi dile ait olduğu konusunda farklı görüşler olan kelimeleri liste
dışı bıraktık.
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
195
yönünden inceledik. Her değişim için belirlediğimiz örnekleri (en fazla 3
adet) de verdik. Üçüncü ve son bölümde alıntıları alanlara göre sıraladık.
İNCELEME
Alıntıların dillere göre sınıflandırılması
Arapça alıntılar
Adem<Âdem
“adam, insan”
Ahak<‘Akîk
“değerli bir
taş”
Ahır<Âhir
“son, en
sonunda”
Alla“küpe”
Akıl<‘Akl
Aşk<‘Işk-‘Aşk Aşhabadkâbâd “yer
adı”
Atlas“bir tür
kumaş”
Azamat<‘Azamet
“büyüklük”
Bedri“erkek adı”
Behes“sohbet,
konuşma”
Belal “bir kuş
türü”
Biharf”
Bikmöhemmetat. + Ar. Bik +
Muhammed
“erkek adı”
Bikmemet+ Ar. Bik +
Muhammed
“erkek adı”
Bismillah
Caniyb
Cebrailîl “bir melek
adı”
Cehennem“kadın adı”
Cerehet“yara, irin”
Cevherâze
Comag“perşembe ile
cumartesi
arasındaki
gün”
CömleDevletn
Dönya“organ”
Ehiret<Âhiret
Ehvelyet
ElifEptrahmanurrahmân
“erkek adı”
Eveshüddîn “erkek
adı”
Fatima“kadın adı”
Fatıymae
FekıyrGabdélgaffardülgaffâr “erkek
adı”
Gabdélmelik
Gabdélvahhap
“erkek adı”
Gabdélvehapdülvehhâb
Gacep<‘Aceb Gadet<‘Âdet
Gadél<‘Âdil Galamet<‘Al
âmet
Gali<‘Alî Gam“güzel kokulu
madde”
Gaptérahmandurrahmân
Garep<‘Arab Garipharf”
Gayret“bir melek adı”
Gerez“hep, daima”
Gıharf”
Gıylém<‘İlm Gıylmanân
Gomér<‘Ömr
Goréf<‘Örf Hac“Hak,
Tanrı,hukuk”
HalayıkHasiyett “değer, fayda”
Hat“kadın adı”
HekimCaner Kerimoğlu
196
Heréf(hetlé)“kada
r”
Hesenbek+ Tat. Hasan +
Bek “erkek
adı”
Hetér“hatır, hatırat”
Hetfe“kadife”
Hevéf“korku”
Heyérn
HezérHisâbüsnüddîn
“erkek adı”
Hürmetet
İbniy<İbnî “oğul” İbrahim<İbrah
îm “kadın adı”
İsepİsém<İsm Kabér“kale, şehir”
KalemKamile“kadın adı”
Kartaa
Kasida“kadife”
Kefén“kesb, kazanç, iş”
Keyéfâmet
Kıymett
KitapKorbanKurbân +
bike “kadın
adı”
Kotbéttinbüddîn “erkek
adı”
KotıpMagsumm
Malre “minare”
Meçétd
Mekal“söz, deyiş”
Mektepkteb
Melihe“kadın adı”
Memleketn
Mergubee “kadın adı”
Merhümm
Mertebenı
Meselee
Meyét“ölü”
Mezinn
MéskénMısıradı”
Mim“bir harf”
Minnetm
MosafirMostafaâ “erkek adı”
Möftiye
Mölék“mülk”
MölkMevlânâ
Muvafıkk
Necmimî “erkek
adı”
NefisNigmett
Nonharf”
Nökte“nokta”
NuhRabbamazân
Rehetahmetullâh
“erkek adı”
Rehmi“erkek adı”
Resém“erkek adı”
SafaSalamett
Samavatmâvat
“gökler”
SavapSelihe“kadın adı”
Selimeyyitbattâl
“erkek adı”
SeyranSoltanSübhânallâh
Söleymaneymân “erkek
adı”
SönnetSüren “ay, erkek
adı”
Şagıyr<Şâ’ir Şam“Suriye başkenti”
ŞartTatar Bilmecelerindeki Alıntılar
197
Şem<Şem’
“mum”
ŞemdelFar.
Şem’+dân
“şamdan”
Şep<Şâbb
“genç”
ŞerefŞikél<Şekl
(şikéllé) “şekil
(gibi)”
Şögıl<Şugl
“iş, güç”
Tabute
TeésirTegamdîm
Temamm
TılsımVakıta
Vasiyetet
Vegde“erkek adı”
VezirZamanrân “safran”
ZehmetZerret “mezarlık”
Zöleyhahâ “kadın adı”
Zöhre“çoban yıldızı,
Venüs”
Farsça alıntılar
Ambar“kumaşın
altına konan
ince bez”
Avaz“ses,nida”
Atna“haftanın 5 günü,
Cuma”
Bagıiremı irem
BakçaBazar“kıymet
değer”
BehétCeféteb
Çişme<Çeşme DaneDestegölül
Devn
DusEfsünân
Feréştee
GölGerebeevherşat
“kadın adı”
Gölbaharahar “kadın
adı”
GölreyhanAr. Gül+reyhan
“kadın adı”
GölşatHemrân “bin”
HodayHöner“değersiz,
önemsiz”
İncirKellebân
Kése“kese”
Mive“meyve”
Morza“bir tür
soyluluk sanı.
Möhér“mühür”
Naçarâz
Nar“nazik”
NéftOstaevân
Padişatür kumaş”
Patşaân
Pehlüvanvân
Pekér. Pâk+î
“ustura,
bıçak”
Periye
Peydatopuk, çadırı
tutturmada
kullanılan küçük
ağaç parçaları”
Caner Kerimoğlu
198
Pıyala“kadeh”
Pulat“çelik”
Puta“kemer”
Ristan“hür, özgür
olanlar”
Sad“satranç”
Server“erkek adı”
Sevdegerdâger
“tüccar”
Sérke“şalgam”
Şeher<Şehr
Şel<Şâl Şiker<Şeker Şulpa<Şôrbâ
“çorba”
Tahran“İran başkenti”
TaktaTemlezzet”
Temekémakı “tütün,
duman”
Tereze“pencere”
Tiz“tohum”
ÜnerVeyranânmerd
Zifa“süslü,
gösterişli”
Zirek“zeki, akıllı”
Zur“kuvvet, cebir”
Rusça alıntılar
Abajur“abajur”
Andriyanynı “erkek
adı”
Antun“erkek adı”
Atom“atom”
Avtomaşinaynı “otomobil”
Avtomobil“otomobil”
Baz“çukur”
Berhétat “kadife”
Bit“elbette”
Borıç“biber”
Brat“erkek kardeş,
birader”
Burzay“tazı”
Bürene“tomruk”
Çiratd “kuyruk,
saç örgüsü”
Dékabr“aralık ayı”
Duga“boyunduruk,
kavis, yay”
Elakin, ise”
Eleksey“erkek adı”
Endriy“erkek adı”
Éléktr“elektirik”
Ékran“ekran, perde”
Étajraf”
Étajerka“raflı
dolap,etajer”
Fanota”
Fatir“daire”
Févral“şubat ayı”
Fibral“şubat ayı”
Fotoapparatı “fotoğraf
makinesi”
Fotoreséms. +Ar.
foto+resm
“fotoğraf”
Garmun“armonika”
Général“general”
Gér“saat topu,
vezin, kantar
taşı”
Géografiyanı.”coğrafya”
Giynvar“ocak ayı“
Globus“yer küresi”
Gospoja“bayan,
hanımefendi”
Gömbe“mantar”
Gubérnskiy<
Aynı
“vilayet”
Gürneçetsa “evin bir
bölümü”
İban<İvan “erkek
adı”
Jandarm “jadarma”
Kaléndar“takvim”
Kamzul“yelek, gömlek”
Kapitannı “yüzbaşı”
Karavatt “yatak”
Katorjan“kürek, kürek
mahkumu”
Kerniz“korniş”
Kélet“ambar”
Kérosin“gaz yağı, petrol”
Kolhoz“köylülerin
ortak tarım
işletmesi”
Kompas“pusula”
Korab“gemi”
Kreşénan “Hristiyan”
Kréstyan“Hristiyan”
Krik“bağırtı, çağırtı”
Krokodilnı “timsah”
Kukuruz“mısır”
Leningrad“bir şehir adı”
Lampa“lamba”
Levke“buhar banyosu”
Malay“genç”
Marcaya “kadın
adı”
Mariy“kadın adı”
Martayı”
Maşina“makine”
Matça“kiriş, direk”
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
199
Mek“gelincik”
Meskevskva
“Moskova”
Metre“tarla”
Métr“metre”
Miça “fıçı”
Mikrofon“mikrofon”
Million“milyon”
Minut“dakika”
Möşék“fare”
Munçaa “banyo”
Mük“yosun”
Östel“masa”
Par“paraşüt”
Parikmahér“berber”
Parohod“vapur”
Parovoznı lokomotif
Patéfon“gramafon”
Pétérburburg “bir şehir
adı”
Piçet“mühür”
Poézdkatar”
Postavpolst “kumaş”
Pot“ağırlık
birimi”
Prokuror“savcı”
Pumala“fırça”
Radio+ Tat.
Radio+algıç
Reşetke“parmaklık”
Ret“sıra”
Salam“saman”
Samavırr “semaver”
Samar“yer adı”
Sarafan“Rus kadınlarının
milli giyimi”
Sçét“hesap”
Sitsı“basma”
Solnota”
Soldat“asker”
SSSR“SSCB”
Stakan“bardak”
Sténa“duvar”
Şar<Şar
“küre”
Şarf“boyun atkısı”
Şinél“kaput, palto”
Şkaf“dolap”
Tarantas“bir tür at
arabası”
Tank“erkek adı”
Telinkea “tabak, el
ayası”
Télégramm“telgraf”
Télévizor“televizyon”
Tprudur”
Traktor“traktör”
Trubkaı “küçük
boru”
Tufliy“iskarpin”
Urıs“erkek adı”
Vélosiped“bisiklet”
Yefim“erkek adı”
Zakon“kanun
yasa”
Zavod“fabrika”
Zontik“şemsiye”
Zvonok“zil, çıngırak”
Rusçaya benzetilerek söylenenler
Bilmecelerde Rusçanın ses yapısına benzetilerek söylenen kelimeler de
vardır. Bu bilmecelerden birkaçını aktarıyoruz:
“Zırr, zırr, zırriy ketek, zırriy ketek,
Zi masteriy ketek;
Malinkiy ketek.”
“Célt - célt céltékiy,
Céltékiy de méltékiy,
Epeçtékiy, peçtékiy,
Eçté kece, çıktı buran, eçé cil;
Şılt – mılt.”
N. İsenbet cevabı “değirmen” olan bu bilmecelerdeki “meltekiy”,
“masteriy”, “ketek” vb söyleyişleri Kazan alındıktan sonra değirmencilik
işinin Rusların eline geçmesi sonucu değirmen işini yapan Tatarların Rusça
konuşmaya mecbur bırakılmalarına bağlar. (İsenbet 1970: 154)
Caner Kerimoğlu
200
ALINTILARDAKİ SES BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ
Ses Bilgisi Bakımından Değişikliğine Uğrayanlar
Ünlülerde Düşme
Arapça
İ: katîfe > hetfe, harita > karta
U: abdurrahman > eptrahman
Ü: mü’ezzin > mezin
Farsça
E: pehlevân > palvan
İ: âdîne > atna, pâdişâh > patşa
Rusça
A: minuta > minut, kvatira > fatir, borzaya > burzay
É: sitéts > sitsı
İ: matitsa > matça
O: oçéréd > çirat
Ünsüzlerde Düşme
Arapça
H: Allah > Alla, heves > eves, hesâb > isep
S: mescîd > meçét
V: kuvvet > kuvet
Y: meyyit > meyét, niyyet > niyet, takıyya > takıya
Z: mü’ezzin > mezin
Farsça
G: restegân > ristan
H: huner > üner, pehlevân > palvan, kehrübâ > gerebe
T: dûst > dus
Rusça
G: Pétérburg > Pétérbur
K: kvatira > fatir
L: korabl > korab
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
201
M: jardarm > jandar
Y: ryed > ret
Ünlülerde Türeme
Arapça
E: bahs > behes, kahr > kaher
I: kutb > kotıp, farz > farız, vakt > vakıt
É: harf > heréf, mulk > mölék, resm > resém
Farsça
E: şehr > şeher
É: taht > tehét, cuft > cefét, baht > behét
Rusça
E: métr > metre
I: sitéts > sitsı
Ü: brevno > bürene
Ünsüzlerde Türeme
Arapça
V: şu’le > şevle
Y: cânî > caniy, fakîr > fakıyr, mukîm > mokıym
Farsça
Y: hudâ > hoday, perî > periy, vîrân > veyran
Ünlülerde Değişme
Arapça
A > E: bahs > behes, Mahmût > Mehmüt., fakîr > fekıyr
A > İ: hikâyet > ekiyet
E > A: cenâze > cénaza, selâmet > salamet, sevâb > savap
E > İ: şekl > şikél, şekk > şik
E > É: cenâze > cénaza, za’ferân > zegféren
I > É: sırr > sér, hâzır > hezér
I > İ: Fâtıma > Fatima
Caner Kerimoğlu
202
İ > A: akîk > ahak
İ > E: himmet > hemmet, zinbîl > zembîl
İ > É: ‘âdil > gadél, mescîd > meçét, meyyit > meyét
İ > I: âhir > ahır, ‘ilm > gıylém
O > O: ‘ömr > gomér, ‘örf > goréf.
O > U: ‘osmân > ‘usmân
U > E: şu’le > şevle
U > O: kudret > kodret, kurbân > korban, muhtâr > mohtâr
U > Ö: Muhammed > Möhemmet, ruhsât > röhset, şugl > şögél
U > Ü: merhûm > merhüm, sûre > süre, Mahmûd > Mehmüt
Ü > É: küll > gél
Ü > I: bülbül > bılbıl
Ü > Ö: cümle > cömle, sünnet > sönnet, Zühre > Zöhre
Farsça
A > E: bahâ > beha, kâgaz > kegaz, nâzuk > nezék
E > A: biçâre > biçara, fermân > farman, bagçe > bakça
E > É: neft > néft
E > İ: çeşme > çişme, encîr > incir, restegân > ristan
İ > E: vîrân > veyran, pîrûze > feyrüze, firişte > feréşte
İ > É: firişte > feréşte, şâkird > şakért
İ > O: mirza > morza
O > U: şôrbâ > şulpa
U > O: hudâ > hoday, ustâd > osta, duşmân > doşman
U > Ö: huner > höner, tuhm > töhém
U > É: nâzuk > nezék
Ü > E: kehrübâ > gerebe
Ü > Ö: gül > göl
Rusça
A > E: karniz > kerniz, péçat > piçet, reşetka > reşetke
A > É: barhat > bérhét
A >I: samovar > samavır
É > A: oçéréd > çirat, pomélo > pumala
É > İ: véd > bit, péçat > piçet, fébral > fibral
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
203
É > O: péréts > borıç
İ > É: girye > gér
O > A: maloy > malay, krovat > karavat, samovar > samavır
O > E: brevno > bürene, Moskva > Meskev
O > U: borzaya > burzay, garmon > garmun, kamzol > kamzul
O > Ü: gornitsa > gürneçe, moh > mük
U > I: Russkiy > Urıs
U > Ö: gunba > gömbe
Ünsüzlerde Değişme
Arapça
B > P: cevâb > cavap, sevâb > savap, kutb > kotıp
C > Ç: mescîd > meçét, hadîce > hediçe
H > K: harita > karta
K > G: küll(i) > gél
K > H: akîk > ahak, katîfe > hetfe
N > M: zenbil > zembil
’> G: a’zâ > egza, ’âdil > gadél, ma’sûm > magsum
Farsça
B > F: zîbâ > zifa
B > P: şôrba > şulpa
B > V: çârşeb > çarşav, kârbân > karvan
C > Y: civânmerd > yumart
D > T: pâdişâh > patşa, şâkird > şâkért, pûlâd > pulat
G > K: şelgam > şalkan
Ğ > K: bağçe > bakça
H > K: tahte > takta
K > G: kehrübâ > gerebe
M > N: şelgam > şalkan
N > M: anbar > ambar
R > L: şôrbâ > şulpa
Caner Kerimoğlu
204
Rusça
D > T: oçéréd > çirat, ryed > ret
N > B: gunba > gömbe
P > B: péréts > borıç
P > M: péç > miç
TS > Ç: gornitsa > gürneçe, movinitsa > munça, matitsa > matça
V > B: févral > fibral, véd > bit
V > F: kvatira > fatir
HER HANGİ BİR SES DEĞİŞİMİNE UĞRAMAYANLAR14
Arapça
Adem Aşk Atlas Bela Bi Cehennem
Cemile Cevher Deva Defter Devlet Divan
Elif Ender Evvel Fil Gayın Gayret
Gı Harâm Hayvan Helâk Helâket İbrahim
Kalem Kamile Mal Medrese Memleket Mertebe
Mim Minnet Necmi Nefs Nevbet Nuh
Nur Rabb Ramazan Safa Sahra Sefer
Selam Selime Seyran Suret Şam Şart
Şem Şeref Tac Tufan Veli Vezir
Zaman Zarar Zerre
Farsça
Avaz Bagıirem Bazar Can Cihan Dane
Derya Dev Dust Eger Gevherşat Hem
Her Hiç Kase Kelle Mîve Naçar
Namaz Nar Naz Palas Peyda Sad
Server Tahran Tiz Zirek Zur

Rusça
Abajur Andriyan Atom Avtomobil Avtomaşina Baz
Brat Dékabr Duga Ékran Éléktr Étaj
Étajerka Fa Févral Fotoapparat Général Géografiya

14 Bu bölümde uzun ünlüsü kısa ünlüye dönüşen kelimelere de yer verilmiştir.
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
205
Globus Gospoja Gubérnskiy Kaléndar Kapitan Katorjan
Kérosin Kréstyan Krik Kolhoz Kompas Krokodil
Kukuruz Lampa Leningrad Mariy Mart Maşina
Méja Métr Mikrofon Million Mive Padret
Par Paraşyut Parikmahér Parohod Parovoz Patéfon
Poézd Prokuror Radio Radioalgıç Samar Sarafan
Sçét Sol Soldat SSSR Stakan Sténa
Şar Şarf Şinél Şkaf Tarantas Taras
Tank Télégramm Télévizor Tpru Traktor Trubka
Vaçiliy Vélosiped Yefim Zavod Zontik Zvonok
Zakon
ALINTILARIN ALANLARA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
Anlamlı kelimeler
Özel Adlar
Arapça
Aşhabad Bedri Bikmöhemmet Bikmemet Cebrail Cemile
Eptrahman Feshétdin Fatima Fatıyma Gabdélgaffar Gabdélmelik
Gabdélvahhap Gabdélvehap Gali Gaptérahman Garep Gazrail
Hediçe Hesenbek Hösnéttin İbniy İbrahim Kamile
Korbanbike Kotbéttin Mehmüt Melihe Mergube Mısır
Mohtar Mostafa Möhemmediye Necmi Nuh Rehmetulla
Rehmi Sadriy Selihe Selime Seyétbattal Söbhanalla
Söleyman Şaban Şam Usman Veli Zöleyha
Zöhre
Farsça
Destegöl Gevherşat Gölbahar Gölreyhanı Gölşat Server
Tahran
Rusça
Andriyan Antun Endriy Eleksey İban Leningrad
Marca Mariy Meskev Pétérbur Samar SSSR
Taras Urıs Vaçiliy Yefim
Caner Kerimoğlu
206
Doğa (İnsan, Hayvan, Maden, Bitki, Evren vb.) İle İlgili Olanlar
Arapça
Adem Ahak Bılbıl Dönya Egza Fil
Hava Hayvan Kotıp Nur Sahra Samavat
Suret Şevle Tufan Zegféren
Farsça
Avaz Canvar Cihan Derya Göl Gerebe
Kelle Nar Néft Pervana Pulat Takta
Rusça
Baz Burzay Bürene Globus Kérosin Krik
Krokodil Malay Mek Möşék Mük Salam
Din, Tasavvuf Ve Diğer Mistik İnanışlar
Arapça
Alla Bismilla Cehennem Farız Gıylman Hac
Hak Haram Helel Kader Kıyamet Korban
Kor’en Manara Meçét Mezin Möfti Nefis
Nefs Rabb Rehmet Savap Sér Sihér
Sönnet Sufiy Süre Şaytan Takıya Tılsım
Farsça
Bagıirem Behét Can Dev Efsün Feréşte
Hoday Namaz Periy
Rusça
Kreşén Kréstyan
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
207
Eğitim-Bilim-Sanat-Tıp ve Bunlarla İlgili Araçlar
Arapça
Cerehet Defter Gıylém Hekim Kalem Kitap
Medrese Mektep Mulla Resém

Farsça
Heste Kegaz Satraç
Rusça
Fa Fotoapparat Fotoresém Garmun Géografiya Sol
Modern Teknoloji ve Bununla İlgili Araçlar
Arapça
Karta
Rusça
Atom Avtomaşina Avtomobil Éléktr Ékran Kompas
Korab Lampa Maşina Mikrofon Paraşyut Parohod
Parovoz Poézd Radio Radioalgıç Tank Tarantas
Telinke Télégramm Télévizor Traktor Vélosiped
Örgütlenme (Devlet, Şehircilik, Yönetim, Ticaret vb..)
Arapça

Devlet Divan Gasker Halık Hisab İsep
Kala Kesép Kıymet Mal Memleket Mölék
Mölk Röhset Sefer Seyran Soltan Vasiyet
Vezir
Farsça
Bazar Beha Farman Kervan Morza Möhér
Padişa Patşa Sevdeger Şeher Tehét
Caner Kerimoğlu
208
Rusça
Général Gubérnskiy Jandar Kapitan Kolhoz Piçet
Sçét Soldat Zakon Zavod
İş ve Meslekler
Arapça
Halayık Şögıl
Farsça
Huca Palvan Pehlévan Pehlüvan Osta Şakért
Rusça
Katorjan Parikmahér Prokuror
Tarım-Yiyecek-İçecek
Arapça
Nigmet Tegam
Farsça
Ambar İncir Mive Sérke Şalkan Şiker
Şulpa Tamakı Tem Töhém
Rusça
Borıç Gömbe Kélet Kukuruz Méja
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
209
İnsan Ve Mekan Süslemeleri (Giyim, Kuşam, Koku, Ev Eşya Ve
Bölümleri vb..)
Arapça
Alka Atlas Cevher Ganber Hetfe Hezine
Katıyfa Mercen Şem Şemdel Tac Zembil
Farsça
Astar Bakça Çarşav Çişme Feyrüze Kase
Kése Palas Peké Pél Pıyala Puta
Şel Tereze
Rusça
Abajur Berhét Çirat Duga Étaj Étajerka
Fatir Gér Gürneçe Kamzul Karavat Kerniz
Levke Matça Miç Miçke Munça Östel
Patéfon Postav Pumala Reşetke Ret Samavır
Sarafan Sitsı Stakan Sténa Şar Şarf
Şinél Şkaf Trubka Tufliy Zontik Zvonok
Toplumsal İlişkiler (İletişim, Akrabalık, Yakınlık, Uzaklık, Saygı, Hitap,
Değer, Yolculuk vb..)
Arapça
Behes Cavap Gadet Goréf Heber Hürmet
Minnet Mosafir Selam
Farsça
Doşman Dus Dust
Rusça
Brat Gospoja
Caner Kerimoğlu
210
Zaman Ve Hayat (Ölüm, Doğum, Günler, Aylar vb)
Arapça
Ahır Cénaza Comag Ebediy Ehiret Evvel
Gél Gomér Hezér Kabér Kefén Merhüm
Meyét Nesél Nevbet Ramazan Segat Şep
Tabut Vakıt Vegde Zaman Zirat
Farsça
Atna Haman Tiz
Rusça
Dékabr Gıynvar Févral Fibral Kaléndar Mart
Minut
Duygu, Düşünce Ve Durum
Arapça
Akıl Aşk Ehvel Eves Galamet Gacep
Gam Gerez Hel Hetér Hevéf Muvafık
Niyet Riza Şart Şik Teésir Tekdim
Vakıyga Zihén
Farsça
Divana Naz Peyda Zirek
Nicelik Bildirenler
Arapça
Azamat Ender Mertebe Temam Zerre
Farsça
Cefét Dane Her Hiç Hezeran Sad
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
211
Rusça
Metre Metriy Métr Million Par Pot
Dil, Edebiyat Ve Yazı
Arapça
Bi Cömle Ekiyet Elif Eliflem Figıl
Gayın Gı Hat Heréf İsém Kasida
Mekal Mim Non Nökte Şagıyr
Diğer Bazı Soyut Kavramlar
Olumsuzluk içeren kavramlar
Arapça
Bela Caniy Garip Helak Helaket Heyle
Kaher Mesele Méskén Zarar Zehmet
Farsça
Biçara Hur Naçar Veyran
Olumluluk içeren kavramlar
Arapça
Deva Fayda Fekıyr Gadél Gayret Hasiyet
Hemmet Heyér Heyran Hézmet Keyéf Kodret
Kuvet Magsum Mokıym Rehet Safa Salamet
Şeref
Farsça
Höner Nezék Ristan Üner Yumart Zifa
Zur
Görevli Kelimeler
Arapça
Emma Felen Hetlé Lekin Şikéllé
Caner Kerimoğlu
212
Farsça
Eger Hem
Rusça
Bit E Tpru
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Tatar bilmecelerindeki Arapça, Farsça ve Rusça alıntıları üç başlık altında
inceledik ve bu başlıklarla ilgili verileri yine üç başlıkta değerlendiriyoruz:
Alıntıların dillere göre dağılımı:
Bu üç dile ait toplam 482 adet alıntı tespit ettik. Bu öğelerin dillere
göre sayısı ve üç dile ait toplam alıntılar içerisindeki oranı aşağıdaki gibidir:
Arapça: 250 (%5215)
Farsça: 101 (%21)
Rusça: 131 (%27)
Alıntılardaki ses bilgisi özellikleri:
Ses bilgisi ile ilgili olarak yaptığımız değerlendirme sonucunda Arapça
kelimelerin 57’sinin herhangi bir ses değişimine uğramadan kullanıldığını
belirledik. Bu sayının Arapça alıntılar içerisindeki oranı %23’tür.
Değişikliğe uğramayan Farsça kelimelerin sayısı ise 29’dur. Bu sayı Farsça
alıntılar içerisinde %29’luk bir orana denk gelmektedir. Rusça alıntıların ise
79’u ses değişikliğine uğramamıştır. Bu sayı Rusça kelimeler içerisinde
%61’lik bir orana karşılık gelmektedir. Görüldüğü üzere değişikliğe
uğramayan alıntılar içerisinde, Rusça kelimelerin oranı Arapça ve Farsçaya
göre daha yüksektir. Rusça kelimelerin ses değişikliğine uğramadan
alınmasındaki oranın bu denli yüksek olması iki dillilik (bilingualism) ile
açıklanabilir. Tatar Türkçesi Türk lehçeleri arasında en çok ve en uzun
zaman özellikle söz dağarcığı bakımından Rusçanın etkisinde kalmış Türk
lehçesidir16. Tatarların Rusçayı da öğrenerek iki dilli olarak büyümeleri bu
eğilimde önemli bir rol oynamaktadır. Bilindiği gibi alıntılardaki kabul etme
(adoption) ve uyarlama (adaptation) oranı verici dille olan tanışıklıkla
yakından ilgilidir. Tanınan, bilinen, konuşulan bir dile ait öğeler alınırken
olduğu gibi kabul etme eğilimi öne çıkmaktadır. Bu anlamda Rusçadan

15 Çalışmada yüzdelerdeki virgül sonrası sayılar bir üst veya alt sayıya tamamlanarak
aktarılmıştır.
16 H. Süleymanoğlu Yenisoy, Tarih Boyunca Slav - Türk Dil İlişkileri. Türkçede ve Öteki Türk
Lehçelerinde Slav Leksik Unsurları, TDK Yayınları, Ankara, 1998, s. 102
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
213
geçen kelimelerin bu iki dilliliğin de etkisiyle tanıdık öğeler olarak
değerlendirildiği görülmektedir.
Ses değişimleri üç dile ait alıntılarda da en sık görülen ses olayı olarak
öne çıkmaktadır. Özellikle A > E ve E > A değişimleri göze çarpmaktadır: Ar.
bahs > behes, sevâb > savap, Far. bahâ > beha, Far. ferman > farman, Rus.
karniz > kerniz vb.
Arapça alıntılarda bulunan ayın (‘) sesi, düzenli olarak g ile
karşılanmıştır: Ar. ‘ömr > gomér vb.
Uzun ünlü bulunan Arapça ve Farsça kelimelerde y sesinin türediği
görülmektedir. Ar. mukîm > mokıym, Far. pîrûze > feyrüze vb.
Alıntıların alanlara göre dağılımı:
Alıntıların alanlara göre dağılımına baktığımızda şu tablo ortaya
çıkmaktadır:
Arapça (250) Farsça (101) Rusça (131) Toplam (482)
Özel adlar 49 (%20) 7 (%7) 16 (%12) 72 (%15)
Doğa 16 (%6) 12 (%12) 12 (%9) 40 (%8)
Din 30 (%12) 9 (%9) 2 (%2) 41 (%8)
Eğitim-Bilim 10 (%4) 3 (%3) 6 (%5) 19 (%4)
Modern Teknoloji 1 (%1) - 23 (%18) 24 (%5)
Örgütlenme 19 (%8) 11 (%11) 10 (%8) 40 (%8)
İş ve meslekler 2 (%1) 6 (%6) 3 (%2) 11 (%2)
Tarım 2 (%1) 10 (%10) 5 (%4) 17 (%4)
İnsan ve mekan süslemeleri 12 (%5) 14 (%14) 36 (%27) 62 (%13)
Toplumsal ilişkiler 9 (%4) 3 (%3) 2 (%2) 14 (%3)
Zaman-hayat 23 (%9) 3 (%3) 7 (%5) 33 (%7)
Duygu-düşünce 20 (%8) 4 (%4) - 24 (%5)
Nicelik 5 (%2) 6 (%6) 6 (%5) 17 (%4)
Dil-edebiyat 17 (%7) - - 17 (%4)
Bazı soyut kavramlar 30 (%12) 11 (%11) - 41 (%8)
Görevli kelimeler 5 (%2) 2 (%2) 3 (%2) 10 (%2)

Arapça alıntıların yoğunluk gösterdiği alanlar özel adlar ve din olarak
karşımıza çıkmaktadır. Arapçayla ilgili olarak dikkat çeken diğer bir nokta
farklı oranlarda da olsa her alana ait Arapça alıntıların bilmecelerde
kullanılmasıdır. Zaman, ölüm, duygu, düşünce vb felsefi kavramlarla ilgili
alıntılarda da Arapçanın öne çıktığı ifade edilebilir.
Farsça ise daha çok maddî kültür öğeleri ile ilgili verintilere sahiptir.
İnsan ve mekan süslemeleri, doğa, örgütlenme, tarım bu dilden yapılan
alıntıların öne çıktığı alanlardır. Farsça listedeki başlıkların büyük
çoğunluğuna ait verintilere sahiptir. Modern teknoloji ve dil ile ilgili
alanlarda Farsçadan bilmecelere geçmiş herhangi bir kelime tespit
edilemememiştir.
Rusçanın insan ve mekan süslemeleri ile modern teknoloji
alanlarındaki verintileri dikkat çekmektedir. Teknolojik alıntılarda
Caner Kerimoğlu
214
Rusçanın diğer dillere göre büyük ağırlık taşıdığı görülmektedir.
Bilmecelerde Rusçadan geçmiş pek çok özel isim de yer almıştır.
Alıntılanan kelimelerin hemen hepsi anlamlı kelimelerdir. Görevli
kelimeler (edat, bağlaç vb.) çok düşük bir oranda kalmıştır. Anlamlı
kelimeler içerisinde de özel adların büyük bir bölüm oluşturduğu
görülmektedir. Sayıca en az alıntı yapılan alan ise, iş ve mesleklerdir.
KAYNAKLAR
ARONOFF, M. – J. Rees-Miller (ed) The Handbook of Linguistics. Blackwell
Publishing, Blackwell Reference Online, 2002.
http://www.blackwellreference.com/subscriber/book?id=g9781405102520_9
781405102520.
BUSSMANN, H., Routledge Dictionary of Language and Linguistics (çev G.
Trauth-K. Kazzazi). Routledge, London, 2006.
CHAMBERS, J. K. – P. Trudgill – N. Schilling-Estes (ed), The Handbook of
Language Variation and Change, Blackwell Publishing, Blackwell Reference
Online, 2003.
http://www.blackwellreference.com/subscriber/book?id=g9781405116923_9
781405116923.
CAMPBELL, L. – M. J. Mixco (ed.), A Glossary of Historical Linguistics, Edinburgh
Uni. Pres, Edinburgh, 2007.
CRYSTAL, D., Dillerin Katli (çev G. Cansız), Profil Yay., İstanbul, 2007.
CRYSTAL, D., A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Blackwell Publishing,
Oxford, 2008.
DAWLETSCHİN, T. - I. Dawletschin - S. Tezcan, Tatarisch-Deutsches Worterbuch,
Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1989.
DEVELİ, H., “Türkiye Türkçesi ile Tatarca Arasındaki Ses Denklikleri Üzerine”, İ.
Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXVII, 1997, s. 73-99.
EHMETYANOV, R., Tatar Télénéñ Kıskaça Tarihiy-Etimologik Süzlégé, Tat. Kit.
Neş., Kazan, 2001.
HAMZİN, K. Z.- M. Mahmutov - G. Sayfullin, Garepçe-Tatarça-Rusça Alınmalar
Süzlégé (Tatar Edebiyatında Kullanılgan Garep hem Farsı Süzleré), Tat. Kit
Neş., Kazan, 1965.
HAUGEN, E., “The Analysis of Linguistic Borrowing”, Language. 26. C., No. 2,
Apr. - Jun., 1950, s. 210-231.
İSENBET, N., Tatar Halık Tabışmakları, Tat. Kit. Neş., Kazan, 1970.
JOHANSON, L., Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler (çev. N. Demir), TDK
Yayınları, Ankara, 2007.
JOSEPH B.- R. Janda, Handbook of Historical Linguistics, Blackwell Publishing,
Malden-Oxford-Berlin, 2003.
KARAAĞAÇ, G., Dil, Tarih ve İnsan, Akçağ Yayınevi, Ankara, 2002.
MAHMUTOV, H., Tatar Halik İcatı, Tabışmaklar, Kazan, 1977.
Tatar Bilmecelerindeki Alıntılar
215
MALMKJÆR, K. (ed.), The Linguistics Encyclopedia, Routledge, London & New
York, 2002.
MÖGTESİMOVA, G. R., “Tabışmaklardagı Rus-Evropa Alınmalarına Tematik
Analiz”, Fonniy Yazmalar, Kazan Devlet Üniversitetı, Kazan, 2007, s. 314-
317.
ÖNER, M , “Islah Edilmiş Arap Alfabesi ve Huca Bedii’nin Derlediği Tatar Ata
Sözleri”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, X C.,
“Üzbek Bayçura Özel Sayısı”, İzmir, 2001, s. 213-313
POPPE, N., Tatar Manual (Descriptive Grammar and Texts with a Tatar-English
Glossary), Indiana University Press., Bloomington, 1965.
RADFORD, A.(vd), Linguistics: An Introduction, Cambridge UP, Cambridge, 1999.
SAFİULLİNA, F. S., Bazovıy Tatarsko-Russkiy i Russko-Tatarskiy Slovar, TaRİH,
Kazan, 2000.
SAFİULLİNA, F. S., Karmannıy Tatarsko-Russkiy i Russko-Tatarskiy Slovar,
TaRİH, Kazan, 2001.
STRAZNY, P. (ed), Encyclopedia of Linguistics, 2 C., Fitzroy Dearborn, New York,
2005.
SÜLEYMANOĞLU YENİSOY, H., Tarih Boyunca Slav - Türk Dil İlişkileri. Türkçede
ve Öteki Türk Lehçelerinde Slav Leksik Unsurları, TDK Yayınları, Ankara,
1998.
ŞAHİN, E., Yurt Konulu Tatar Cırları, Ankara,: TDK Yayınları, 1999.
Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé 3 C., Tat. Kit. Neş., Kazan, 1977-1981.
TRASK, R.L., Key Concepts in Language and Linguistics, Routledge, London,
1999.
URMANÇÉ, F., Tatar Halık İcatı, Kazan, 2002.