İranlı ünlü edebiyat tarihçisi ve yazar (ö. 1999). Zebîhullâh-i Safâ, 1911 yılında Simnân’a bağlı Şehmîrzâd’ta doğdu. Babası Ali Asğar Safâ-yi Şehmîrzâdî, Bâbul’da (Bârfurûş) yaşıyor ve geçimini ticaretle sağlıyordu. Safâ ilk öğrenimini Babul’da (1925), orta öğrenimini Tahran’da tamamladı (1933). Yüksek öğrenimini Tahran Yüksek Öğretmen Okulu ve Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Felsefe ve Fars Edebiyatı Anabilim dallarında (1936), doktora öğrenimini de Fars Dili ve Edebiyatı Dalı’nda yaptı (1942).
Zebîhullâh-i Safâ, 1937 yılında Tahran liselerinde öğretmenlik yaptı. ardından Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Fars Dili ve Edebiyatı kürsüsünde öğretim üyesi oldu. 1948’de aynı dalda profesör unvanı aldı. 1962-1963 yıllarında misafir öğretim üyesi olarak Hamburg Üniversitesi’nde ders verdi. Almanya’dan dönüşünün ardından Tahran Üniversitesi Fars dili ve Edebiyatı Bölüm başkanlığına getirildi. 1967’ye kadar bu göreviyle birlikte Edebiyat Fakültesi dekanlığını da yürüttü.
1969 yılında emekliye ayrılan Safâ, öğretim faaliyetlerini devam ettirdi. Aynı yıl yeniden Almanya’ya giderek bir yıl süreyle Hamburg Üniversitesi’nde ders verdi. Ardından İran’a döndü ve Tahran’da çalışmalarını sürdürdü. Safâ uzun yıllar Kültür Bakanlığı’ndaki görevlerinin yanında, yüksek öğretim başkanlığı (1941-1946), Tahran Üniversitesi yayınlar müdürlüğü (1956-1962) Unesco Millî Komisyonu Sekreterliği (1946-1964) gibi görevleri da yürüttü. Akademik ve idarî faaliyetlerinin yanı sıra, birtakım süreli yayınlarda aktif görevlerde bulundu. İdarecilik, yazarlık ve çevirmenlik yapmış olduğu dergiler arasında; Mihr (1933-1941), iki yıl müdürlüğünü yaptığı 1941 yılında yayın hayatına başlayan Sohen, Şebâheng (1942-1946) ve 1946-1967 tarihleri arasında müdürlüğünü de yaptığı Mecelle-yi Dânişkede-yi Edebiyyât adlı yayın organları yer almaktadır.
Safâ, hayatı boyunca yürüttüğü akademik, bilimsel ve edebî hizmetlerinden dolayı madalyalar, yüksek hizmet liyakat nişanları aldı. Eğitim ve öğretim birincilik nişanı (1936), Fransız, Palmes Academiques ödülleri (1970) bunlar arasında yer almaktadır. Safâ, 1999’da Almanya’nın Lübeck şehrinde vefat etti ve Hamburg Müslüman mezarlığına defnedildi.
Eserleri:
A) Te’lif Eserleri:
1. Hemâseserâyî Der Îrân Tâ Karn-i Çahârdehom-i Hicrî; En eski çağlardan XIV./XX. yüzyıla İran kahramanlık anlatılarını konu alan bu eser, “Giriş” ve “Dört Goftâr”dan oluşur: Kahramanlık anlatılarının mahiyeti ve tanımı, hamasî manzumelerin türleri, özellikleri, İran millî kahramanlık anlatılarının oluşumu, İran millî rivayetlerinin derlenmesi, İslâm öncesi ve İslâmî dönemlerde hamâsî eserler ile millî hikayelerin kökenleri konularına yer vermektedir (Tahran 1324 hş.).
2. Târîh-i Ulûm-i Aklî Der Temeddun-i İslâmî: V./XI. yüzyıl ortalarına kadar İslâm medeniyetinde aklî bilimler (Tahran 1331 hş.).
3. Genc-i Sohen: “Altı Ciltte”, Zerdüşt’ün Gatalar’ından modern çağa Fars şiir tarihi konusunda ayrıntılı bir önsöz ile Rûdekî’den Bahar’a Fars şairleriyle şiirlerinden örnekler (Tahran 1339 hş.).
4. Âmûzişgâhhâ ve Âmûzişhâ Der Îrân: En eski devirlerden çağımıza kadar İran’da eğitim kurumları ve eğitim (Tahran 1354 hş.).
5. Gâhşomârî ve Ceşnhâ-yi Millî-yi Îrâniyân: İranlıların kullandıkları takvimler, millî ve dinî günleri, bayramları (Tahran 1355 hş.).
6. Târîh-i Edebiyyât Der Îrân ve Der Kalemrov-i Zebân-i Fârsî. “Beş cilt”lik bu eser; başlangıçtan XII./XVIII. yüzyıl ortalarına kadar İran Edebiyatı tarihini konu almaktadır. Modern bir anlayışla hazırlanan eserin her bölümünde siyasî dönemlere ayrılarak hanedanların isimleriyle adlandırılmış devrelerin siyasî, sosyal, dinî ve bilimsel yapılanmaları hakkında ayrıntılar, daha sonra dönemin edebî özellikleri, o dönemde yetişmiş, şair, yazar ve bilim adamlarının hayatları, düşünceleri ve eserleri incelenmektedir (Tahran 1358 hş.).
7. Gencîne-yi Sohen: “Fars Nesrinin Gelişim Tarihi” başlıklı bir giriş ile başlayan “Altı Cilt”lik bu eser (Tahran 1363 hş.), Ebû Mansûr-i Muammerî’den, Kâşifî-yi Sebzevârî’ye kadar 164 yazarın kısa biyografileri ve eserlerinden seçmeleri konu alır.
8. Seyr-i Der Târîh-i Zebânhâ ve Edeb-i Îrânî (Tahran 1355 hş.).
9. Mezdâperestî Der Îrân-i Kadîm (Tahran 1336 hş.).
10. Nesr-i Fârsî Ez Âğâz Tâ Ahd-i Nizâmu’l-mulk-i Tûsî. (Tahran 1347 hş.).
11. Târîh-i Tahavvul-i Nazm-i Pârsî (Tahran 1331 hş.).
12. Ceşnnâme-yi İbn Sînâ (Tahran 1331 hş.).
13. Yâdnâme-yi Hâce Nasîruddîn-i Tûsî (Tahran 1335 hş.)
14. Nîkînâme (Tahran 1350 hş.).
15. Hulâse-yi Târîh-i Siyasî ve İctimâi-yi Îrân (Tahran 1356 hş.).
16. Mukaddimeî Ber Tasavvuf (Tahran 1354 hş.).
17. Ahvâl ve Âsâr-i Ebû Reyhan-i Bîrûnî (Tahran 1352 hş.)
18. Hekîm-i Fârâb (Tahran 1353 hş.).
19. Dûrnemâî Ez Ferheng-i Îrânî ve Eser-i Cihânî-yi Ân (Tahran 1350 hş.).
20. Nigahî be Târîh-i Îrân (Tahran 1354 hş.).
21. Âyîn-i Şâhinşahî-yi Îrân (Tahran 1346 hş.).

B) Neşir ve Çevirileri:
1. Merg-i Sokrât (Tahran1314hş.).
2. Rafail (Tahran 1317 hş.).
3. Dîvân-i Abdulvâsı-i Cebelî (1339 hş.).
4. Dîvân-i Seyfuddîn Muhammed-i Ferğânî (Tahran 1341 hş./1962).
5. Bahtiyârnâme (Tahran 1345 hş.).
6. Dârâbnâme-yi Bîğemî (Tahran 1339 hş.).
7. Dârâbnâme-yi Tarsûsî (Tahran 1344 hş.).
8. Varka ve Gulşâh (Tahran 1349 hş.).
9. Manzûme-yi Yâdgâr-i Zerîr (Tahran 1321 hş.)
10. Keyaniyân (Tahran 1336 hş.).
Yaklaşık yetmiş eserinden yukarıda bir kısmı tanıtılanlar dışında İran tarihi ve edebiyatı konusunda Fransızca kitapları da bulunan Zebîhullâh-i Safâ’nın eserlerinin bir kısmı İngilizce ve Arapça’ya da çevrilmiş, Farsça ve Fransızca çok sayıda makalesi 1933 yılından itibaren çeşitli dergilerde yayınlanmıştır. Hayatının son yıllarında özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde İngilizce olarak yayınlanmakta olan Encyclopaedia Iranica ve başka birkaç yayın organında çok sayıda makalesi çıkmıştır.

BİBLİYOGRAFYA
Celâlî-yi Nâînî, Seyyid Muhammed, “Doktor Safâ, Matbu’ât ve Siyâset”, Ceşnnâme-yi Ustâd Zebîhullâh-i Safâ, Tahran 1377 hş., s. 145-165.
Metînî Celal, Îrândûstî-yi Ustâd Safâ, Îrânşinâsî, Rockville, Maryland (1378 hş./1999), XI/3, 379-388.
Metînî Celâl, Sâlşumâr-i Ustâd Zebîhullâh-i Safâ, Îrânşinâsî, Rockville, Maryland (1378 hş./1999), XI/3, 389-393.
Turâbî, Seyyid Muhammed, Ceşnnâme-yi Ustâd Zebîhullâh-i Safâ, Tahran 1377 hş., s. 7-9.
Yıldırım, Nimet, Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum 2001, s. 60-62, 75, 90.