Turkish Studies
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015, p. 823-834
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7666
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
ÖZET
Türkçe, günümüze gelene kadar farklı coğrafyalarda hüküm
sürmüş, kendi imkanlarıyla yeni kelimeler yapmış, yaşadığı coğrafya
itibariyle diğer dillerden kelimeler almış, onlara kelimeler vermiştir.
Bu birikimlerin üst üste eklenmesiyle dilimiz diğer dillerde de
olduğu gibi olgunlaşıp gelişmiş, kendisini yenilemiştir.
14-15 yüzyıllarda Anadolu ve Mısır’da iki farklı coğrafyada,
Batı Türkçesinin Kıpçak Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesi ile
eserler verdiği bilinmektedir. Eserlerin bir kısmı telif bir kısmı da
tercüme eserlerdir. Tercüme eserlerden biri de Sadi-i Şirazi’nin
yazdığı Gülistan’dır. Gülistan, Sadi-i Şirazi tarafından Salgurlu
hanedanından Ebu Bekir bin Sa'd bin Zengi adına 656'da (1258)
Farsça kaleme alınmış önemli bir eserdir. Eser önemi nedeniyle pek
çok dünya diline tercüme edilmiştir. Günümüze gelene kadar eserin
çok farklı tarih ve dönemlerde Türkçeye aktarıldığı bilinmektedir.
Gülistan, Türkçe olarak ilk defa Seyf-i Serayi tarafından 1391’de
Mısır coğrafyasında yazı dili olan Kıpçak Türkçesine tercüme
edilmiştir. Türkiye Türkçesinin temelini oluşturan ve ilk defa
Anadolu’da yazı dili haline gelen Eski Anadolu Türkçesi ile yapılmış
bilinen ilk tercüme ise 1430 tarihinde Manyaslı Mahmud tarafından
yapılmıştır. Birbirine yakın yıllarda Batı Türkçesinin iki farklı
sahasında yazılmış bu iki eser söz varlıkları ile dönemlerine ışık
tutmaktadır.
Bu çalışmada Türkçenin iki farklı sahasında yapılmış
tercümeler, söz varlığı açısından karşılaştırılacak olup elde edilen
veriler ışığında bir değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Gülistan, Seyf-i Serayi, Manyaslı
Mahmud, Eski Anadolu Türkçesi, Kıpçak Türkçesi

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir.
** Yrd. Doç. Dr. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mek:
aosolmaz@yahoo.com
824 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
THE VOCABULARY OF FIRST GULISTAN TRANSLATIONS
STRUCTURED ABSTRACT
It is known that Western Turkish produced works in Kıpchak
Turkish and Old Anatolian Turkish in two different regions, namely
in Anatolia and Egypt in the 14th and 15th centuries. Some of
these works are copyrighted while some others are translated works.
One of these translated works is Gulistan written by Sadi-i Şirazi.
Gulistan is an important work in Persian written in 656 (1258) for
Ebu Bekir bin Sa’d bin Zengi, a member of Salgurlu Dynasty. So far
this important work has been translated into many world languages.
It is known that this work has been translated into Turkish many
times in various dates and eras. In 1391 the first Turkish
translation of Gulistan was made in Kıpchak Turkish by Seyf-i Serai
in Egypt where Kıpchak Turkish was the written language. In 1430
Gulistan was translated by Kadi Manyas into the Old Anatolian
Turkish for the first time which became a written language in
Anatolia for the first time and formed a basis for the present day
Turkey Turkish. These two translations made in the years that are
so close and in two different areas of Western Turkish shed light to
their eras with their vocabulary used.
The Turkish language until today has been spoken in various
regions of the world, produced new words itself, and borrowed words
from other languages and lent words to them as well. All of these
experiences that our language underwent has matured and renewed
itself as has been the case with the other languages.
In this study the two translated works in two areas of Turkish
will be compared in terms of vocabulary and an attempt to perform
an assessment will be made in the light of the data obtained.
In this study, the translations into Kıpchak Turkish made by
Seyf-i Serayi and into Old Anatolian Turkish by Manyaslı Mahmud
were compared and 269 words were identified as discrepant. These
words were then sorted and classified according to their origins.
We have today most of the works belonging to both Old
Anatolian Turkish and Kıpchak Turkish and there are many studies
performed on them. Dictionaries that contain vocabulary from both
eras were published, which means we have in our hands the
vocabulary from both eras. The aim of this study is not to contribute
to the vocabulary but to establish how differently Turkish was
reflected in the same work in different geographies in close periods
of time.
As a result of our studies on Gulistan translations from two
different domains of Turkish, the number of words we obtained is
269. In the translation made by Manyaslı Mahmud with the Old
Anatolian Turkish, there are 99 Turkish (36,8%), 60 Arabic (22,5%),
99 Persian (36,8%) words and 9 (3,4%) words with two languages
combined, whereas in the translation made by Seyf-i Serayi into
Kıpchak Turkish, there are 146 Turkish (54,3%), 83 Arabic (30,8%),
33 Persian (12,2%) words and 3 (1%) words with the combination of
İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı 825
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
two languages. Among the vocabulary we evaluated separately, we
found 2 Sogdian words in both translation while 1 word with Greek
origin was found in the Kıpchak Turkish translation.
In the light of data obtained, the number of words with Turkish
and Persian origin in the translation with the Old Anatolian Turkish
is almost equal. In the Kıpchak Turkish translation, Turkish words
are dominant with Persian words being sparse. When evaluated in
terms of Arabic words, there is a clear influence of Arabic in Kıpchak
Turkish, which is quite normal considering the geography. The
difference observed in two areas of the language is important in
terms of reflecting the richness of Turkish language.
Key Words: Gulistan, Seyf-i Serayi, Manyaslı Mahmud, Old
Anatolian Turkish, Kıpchak Turkish
Gülistan Sadi-i Şirazi (ö.1292) tarafından Farsça kaleme alınmış ölümsüz bir
eserdir. Eser H.656/M.1258’de Salgurlu hanedanından Ebu Bekir b. Sa'd b. Zengi adına
yazılmıştır (Yazıcı,1996:240). Gülistan'da, olgun, hikmetli fikirler ve öğütler
sunulmaktadır. Eser, bir başlangıç ile sekiz bölümden ibarettir. Başlangıç kısmında
münacat, na't, kitabın yazılış sebebi ve Atabek Ebu Bekir hakkında yazılmış methiye
vardır. Birinci bölüm, padişahların tabiatı; ikinci bölüm, dervişlerin ahlakı; üçüncü
bölüm, kanaatin fazileti; dördüncü bölüm, susmanın faydaları; beşinci bölüm, aşk ve
gençlik; altıncı bölüm, zayıflık ve ihtiyarlık; yedinci bölüm terbiyenin tesiri ve sekizinci
bölüm de sohbet adabı ve muaşeret kaideleri hakkındadır. (Uğurlu, 2012:4) Yazıldığı tarihten
itibaren büyük rağbet gören Gülistan'ın dünya kütüphanelerinde binlerce yazma nüshası
bulunmaktadır (Yazıcı, 1996:240).
Türkçeye yapılan tercümelerinin sayısı da çok fazladır. Gülistan Türkçeye ilk defa
Kıpçak Türkçesi ile aktarılmıştır. Bu tercüme Seyf-i Sarayi tarafından H.793 Şevval/Eylül 1391
tarihinde yapılmıştır (Karamanlıoğlu, 1989:XXIV). Eser H. 800/ M. 1397-1398 yılında,
Timur’un torunu veliaht Muhammed Sultan’a ithafen, Sibicâbî mahlaslı bir edip tarafından
adaptasyon metodu kullanılarak Farsçadan Klasik Öncesi Çağataycaya da tercüme edilmiştir
(Berbercan, 2011:V ). Gülistanın Anadolu sahasında bilinen ilk tercümesi Mahmud b.Kadi-i
Manyas tarafından H.883/M.1430 yılında yapılmış olan tercümedir. (Özkan,1993: 3)
Eski Türkçe döneminden sonra Batı grubu Türk yazı dilinin seyri iki ana yönde
olmuştur. Biri güney, diğeri kuzey yönde gelişme gösteren iki ana koldan güneyde olanı
Oğuzca, kuzeyde olanı ise Kıpçakça olarak adlandırılmıştır (Yıldız, 2010: 688). Bu çalışmada,
Batı Türkçesinin iki ana kolunda aynı eserin yakın yıllarda Farsçadan yapılmış olan
tercümelerinde söz varlığı karşılaştırılıp değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bir eserin aynı sahada
aynı yıllarda yapılan iki farklı tercümesinde bile söz varlığı açısından bazı farklılıklar olması
yadsınamaz bir gerçektir. Bu, tercüme edenin yetiştiği çevre ve aldığı eğitimin yanında, sahip
olduğu kelime hazinesi ile de doğrudan ilgilidir. Gülistan tercüme ve şerhleri Türk dili tarihinin
mühim eserleri arasında yer alırlar. Farklı sahalarda ve değişik zamanlarda meydana getirilen
bu tercümeler dil, özellikle sözlük çalışmaları bakımından büyük önem taşırlar. (Özkan, 2014:2)
Gülistan’ın her döneme hitap eden bir özelliği de eğitime dönük yönünün güçlü
olmasıdır. Günümüzde yapılan akademik çalışmalarda da bu yönüyle ele alınıp
incelenmektedir.(Güven, 2014: 505; Ceyhan, 2007: 228)
Çalışmamızda 14. yüzyılın sonunda ve 15. yüzyılın ilk çeyreğinde Farsça aslından
yapılmış iki tercüme ele alınmıştır. Eserlerde aynı konunun farklı kelimeler ihtiva eden
826 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
cümlelerle anlatıldığı görülmüş, bu eserlerdeki birbirlerine birebir karşılık gelen kelimeler
değerlendirilmiştir. Aşağıdaki cümleler çalışmada uygulanan metodun anlaşılmasına yardımcı
olacaktır:
bir sultan bir esirni öltürmege buyurdı ol biçare tirlikden ümidin kesip sultanga sökti
(Gülistan bit Türki 8b 8-9-10)
zamanı evvelde bir padişah bir esiri buyurdı ki depeleyeler ol biçare çün dirlikden nevmiz
oldı padişaha sögdi (Mahmud b. Kadi-i Manyas, Gülistan TercümesiTercümesi, 6a6)
Yukarıdaki metinlere bakıldığında sultan/padişah, depele-/öltür-, nevmiz ol-/ümidin keskelimeleri
birbirlerine karşılık gelmektedir. Bu çalışma tüm metin üzerinde yapılmış iki metin
arasındaki farklılıklar görülmeye çalışılmıştır. Böylece, bir eser temelinde Kıpçak Türkçesi ve
Eski Anadolu Türkçesi’nin söz varlıklarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Kıpçak Türkçesiyle
yapılmış olan Gülistan tercümesi için Ali Fehmi Karamanlıoğlu tarafından hazırlanan Seyf-i
Sarayi’nin Gülistan Tercümesi, Eski Anadolu Türkçesiyle yapılan tercüme için Mustafa Özkan’ın
hazırladığı Mahmud b. Kadi-i Manyas’ın Gülistan Tercümesi ele alınmıştır. Değerlendirmede
tercümelerde birbirleri yerine kullanılmış olan kelimeler tespit edilerek ait oldukları dillere göre
tasnif edilmişlerdir. İsimlere yardımcı fiil getirilerek yapılan birleşik kelimelerde ismin kökenine
göre ve yapım eki alarak oluşmuş türemiş kelimelerde kelimenin kökenine göre değerlendirme
yapılmıştır. Bu değerlendirmede yararlanılan sözlükler kaynakçada verilmiştir. Kelimelerin
yanında sayfa ve satır numaraları parantez içerisinde verilmiştir. Değerlendirilen kelimeler
aşağıdaki başlıklar altında şöyledir:
1. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Türkçe olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
farklı Türkçe karşılıkla aktarılan kelimelerin sayısı 62’dir :
EAT KIPÇAK
elin kes- (6a7) el yu- (8b11)
kat (12b12) al (18a4)
kedi (13a6) çetük (18b4)
göñlek (14a6) ton (21a4)
eyü(15a12) yahşı (24b12)
yavuz (15a12) yaman (24b12)
toğrılık (15b12) könilik (25b9)
çok (19a4) köp (33a9)
artuk (19a12) özge (33b7)
nireden (20a15) kandan (38a9)
sakla- (21a7) kizle- (39b8)
kat (21a14) iley (39b13)
ileri gelen (23b13) burunğı (48b9)
eyü (26b13) yahşı (68b5)
yavuz (26b13) yaman (68b5)
kurt (27a9) böri (69a5)
beñze- (29b8) ohşa- (75b2)
öñdin (30b10) burunrak (77a6)
avrat (31a11) ipçi (79b8)
yigrek (31a14) yahşırak (80a1)
yan- (32b10) küy- (82b1)
ördek (37a7) kaz (90b9)
çok (37b9) köp (91b3)
İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı 827
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
çek- (44a7) üz- (101b1)
üvez (44b2) çibin (102a3)
iriş- (44b5) yit- (102a7)
nesne bilmez (46b5) biligsiz (105b10)
katır (47a11) at (107b8)
issi (49a15) iyesi (111b7)
ayruk (49b3-51b5) özge (111b11-115a8)
kandansın (51a5) ni yirdensen (114b3)
girü çek-(52a6) kiter-(117a7)
depele-(52b12) öltür- (118a8)
öñ (52b12) alın (118a9)
kılıç (54a11) süngi ucı (121b7)
girü vir- (55b3) kaytar-(124a12)
inledi (56b2) yığladı (126a1)
niçe (56b7) munça (126a9)
yüzyigirmi (57b8) yüz (132a10)
nicesin (57b15) niçük sen (132b9)
yig (62b10) yahşı (142a6)
yatacak yir (59b5) yatası yir (136b11)
gice gündüz (59b11) tün ü kün (137a4)
irilik (60a13) uluğluk (137a7)
gelecek (63a5) kelesi (142b4)
bağır (64a14) bağarsuk (145a4)
büyü- (64b3) ulgay- (145a7)
depele- (64b13) öltür- (145b9)
sal- (64b13) bırak- (145b11)
bul- (64b15) tap- (145b12)
nesne (67b2) nime (161b4)
utan- (67b12) uyal- (163a3)
savaş (68a14) kiriş (163a3)
yavuz 68b15 yaman (163b10 )
depele-(68b15) öldür- (163b10)
dög- (69b14) yenç- (165a13)
ür- (70a7) üvür- (166a2)
köpek (72b1) it (168b4)
toprak (73a1) balçık (170a4)
nesne (74a2) nime (172b7)
öñ (74a3) burun (172b9)
sok- (75a1) tik- (173b11)
2. Eski Anadolu Türkçesi Tercümesinde Türkçe olan Kıpçak Türkçesi Tercümesinde
Arapça olan 22 kelime tespit edilmiştir:
EAT KIPÇAK
eksüklik (1b11) taksir (3a2)
yalıncak (14a1) uryân (20b12)
incin- (15a 6) melûl bol-(24a13)
ögret- (20b10) ta’lim it- (38b12)
esirge- (26b3) rahmet it- (68a12)
828 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
süci (36a7) hamr (88b4)
akçe (38a3) dirhem (92a2)
bay (41a14) mün‘im (97b5)
yaralu (44b4) mecruh(102a6)
yir (44b5) makâm(102a8)
karga (53a9) gurâb (119b1)
yara (56b12) cirâhat (126b8)
dere (59a10) vadi (135a4)
süci (64b13) hamr (145b9)
ağaç (66b10) nahl (160b2)
tanışık (72b8 ) meşveret (169a5)
yoklık (73b8) adem (171b11)
avcı(74a13) sayyâd (173a5)
it (76a9) kelb (175a1)
dög- (66a7) cefa kıl- (147b13)
öl- (79a10 ) dünyadan kit- (177b13)
depret- (76b12) hareketke kitür- (175b3)
3. Eski Anadolu Türkçesi Tercümesinde Türkçe olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
Farsça olan 13 kelime vardır:
EAT KIPÇAK
kaplan (13a6) peleng (18b5)
incit- (13b9) âzâr kıl- (30b3)
sayru (19a1) renc (33a3)
yiryüzi (21b1) cihân (40a3-4)
añ- (23b6) yâd kıl- (49a1)
duzak (42b8) dâm (99a5)
yoldaş (45a4) bedreka (103a3)
aru (57a1) zenbûr (126b9)
tatlu (59b12) şîrîn (135b6)
altun (63b14) zer (144a7)
gümiş (63b14) sîm (144a7)
beyin (70a3) mağz (165b6)
aç- (71b5) eşkâre it- (67b7)
4. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Arapça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
Türkçe olan kelimelerin sayısı 30’dur:
EAT KIPÇAK
benât-ı nebât (2a8) çiçek kızları (3a12)
tercüme kıl- (5a7) kayt- (6b5)
afv it- (9b10) yazukından kiç- (9a7)
İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı 829
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
sâye (14b13) kölge (24a2)
fakr zahmeti (15a10) yoksulluk yüki (24b9)
ziyâde (17a7) artukrak (28a11)
intikam (18b5) öç (32a11)
cemi’ (20a13) barça (38a5)
da’vet it- (7a3) izde- (58b6)
talâk vir- (31a10) boşa-(79b7)
nazarıyla (32b2) közi bilen (82a1)
fakr (32b10) yoksulluk (82a13)
câriye (41a10) kırnak (97b1)
hûb-sûret (41b8) körkli yüz (98a5)
intikâm (43b2) öç (100a11)
harâmîler (44b5) oğrılar (102a8)
âvâz (49a1) ünli (110b11)
bahr (51a6) tengiz (114b4)
‘avrat (54a4) hatun (121a11)
dînâr (55a14) altun (124a8)
atâ (55a14) bağışlamak (124a8)
tabîb (58a10) otacı (133a5)
hücre (58a13) iv (133a8)
vilayet (59a7) il (135a1)
evvelki (62b1) burungı (141b2)
fakîre (64b8) ivdeş (145a12)
hâmile(64b8) yüklü (145a12)
âdem (64b13) kişi (145b9)
kadı (65b11) buyruk iyesi (147a12)
setr et- (77b8) ört- (176a8)
5. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Arapça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
Farsça olarak karşılık bulmuş yedi kelimeye rastlanmıştır:
EAT KIPÇAK
kabr (32a2) gûr (81a12)
nasrânî (38a2) tersâ (91b11)
sehl (52a8) âsân (117a7)
nahs suret (54a6) çirkin (121a3)
zahmet (66b12) renc (160b8)
mezellet (22b7) horluk (46b3)
muhabbet (67b7) dostlık (161b11)
6. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Arapça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
farklı Arapça karşılıkla aktarılan 20 kelime şunlardır:
EAT KIPÇAK
efdal (13b8) fâzılrek (20b1)
melik(17b14) sultan (30a6)
sıhhat (19b1) şifâ (34a3)
fayidelen- (27a13) müstefîd bol- (69b1)
nefis (27b9) latîf (70b4)
devletsüz (30b1) muhârif (76b8)
830 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
cühûd (38a2) yehûdî (91b12)
na’lın (47a10) kabkab (107b2)
muttali’ (49a7) vâkıf (111a10)
mescid (49a15) câmi (111b7)
nahs (49b6) kerih (112a9)
sultân (50b4) leclâc (113b3)
mükâşefe (51a6) mahabbet (114b4)
mevsim (52b2) eyyâm (117b3)
nahs likâsı (53a9) kubhı (119b2)
münâsib (55b9) muvâfık (124b8)
şeytân (62b5) iblis (141b12)
kerem (66b10) sahâvet (160b2)
musâfîr (79b6) seyyâh (173b1)
bâliğ ol- (65a5) bülûğıyyet (146a5)
7. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Farsça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
Türkçe olan kelime sayısı 48’dir:
EAT KIPÇAK
bâd (2a7) yil (3a11)
ebr-i bahar (2a8) ilk yaz bulutı (3a11)
günah (2b12) yazuk (4b11)
leşker (10b7) çeri (11a1)
zehr (10b13) ağu (11b12)
bî-hüner (12a4) irdemsiz (11a1)
hüner-mend (12a5) irdem iri (11a1)
hüner-mend (72a15) irdem iyesi(168b3)
zâde (17b14) oğlı (30a6)
firâvân (17b14) köp (30a6)
bağbân (19a3) ikinci (33a7)
kûh-ı âhenîn (20b15) timürden tağ (39a8)
ziyâde (21a1) artuk (39a10)
kenâr (6a15) yaka (56a13)
gussalan- (6b7) kaygu yi- (56b6)
külâh (7a2) börk (57b13)
dost (26b6) biliş (68a10)
bîşe (27a10) orman (69a7)
câriye (27b5) kırnak (70a5)
sarhoş (30a10) isrük (76a10)
günahkâr (30a14) yazuklı kul (76b4)
zişt (31a4) körksüz (79a9)
çirkin (31a7) körksüz (79b1)
pabuç (37a2) başmak (90b2)
bağubân (37a11) ikinçi (90b12)
pîr (44b11) iski kişi (102b4)
leşker (45b2) çerig (103b9)
âheste (49a9) arkun (111a12)
âvâz (49b6) ün (112a9)
günah (53b8) yazuk (120a7)
İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı 831
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
gül(58a13) çiçek (133a8)
âreste kıl-(58a13) bize- (133a8)
herze gû (58b15) acı sözli (134a6)
firâvân (59a7) köp (135a2)
gûz (60a6) bükrülgen (136b2)
şîr (60b4) arslan (137a8)
pîr (60b14) karı ir (137b11)
gevden (61a5) biligsiz (139a4)
hünermend (61b3) irdem iyesi (139b9)
kûhistân (63a2) tag (142a13)
bahâr (66a3) ilk yaz (147b11)
behâyim (67a2) işek (161a1)
âkıl (67a11) bilig iyeleri(161a9)
sitâyiş (70a6) ög- (166a1)
tazı (72b1) av itleri (168b4)
kaftan (75a7) ton (173b13)
-dîde (44b11) körgen(102b4)
revân ol- (45a1) git- (102b13)
8. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Farsça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
Arapça olarak aktarılan 35 kelime tespit edilmiştir:
EAT KIPÇAK
bend-i zindân (13a14) habs (18a8)
bahâ (18a14) kıymet (31a3)
padişah (21b1) sultan(40a3-4)
hışm (22a1) ukubet (41a3)
ferişte (22a7) melek (41a10)
serheng (22a9) vâli (43b12)
hasta (23a11) sakîm (46a12)
pâdişah (27a12) melik (69a10)
bünyâd (27a13) imâret (69a11)
fürûmâye (30b13) ebleh (77b9)
cömerdlık (31b14) şecâat (81a9)
bahâdurlık (31b14) sehâvet (81a10)
geday (37b12) fakîr (91b6)
bâzirgân (41a10) tâcir (97a13)
ziyân ol- (46b14) hasaret bol-(107a7)
sermâye ziyanı (47a2) hasâret-i mal (107a11)
dânişmendler (47a5) âlimler (107b2)
mıh (47a11) mismar (107b7)
zişt (49a1) kerih (110b11)
diriğ (50a5) hayf (112b12)
sermâye (55b11) ra’s-mâl (124b11)
efsâne (57a3) hikâyet (126b10)
dânişmend(57b7) fakih (132a7)
dânişmend(57b13) şâmî (132b7)
pend (61a14) nasîhât (139b3)
832 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
firişte (62b5) melâyike (141b12)
zindân (64b13) habs (145b11)
pişmân (65b11) nedâmet (147b2)
pâydâr (67b2) dâyim (161b4)
cömerd(73b2) sahî (171a7)
rüsvây (71b6) fazîhat (167b9)
baha (73a1) kıymet (170a4)
düşmenlik (49a4) adâvet (111a5)
nîk baht (66b2) devletsiz(159b11)
bed baht(66b2) devletsiz(159b11)
9. Eski Anadolu Türkçesi tercümesinde Farsça olan Kıpçak Türkçesi tercümesinde
farklı Farsça karşılıkla aktarılan 13 kelime vardır:
EAT KIPÇAK
nevmîz ol- (8a6) ümidin kes- (8b9)
çengal (13a6) pençe (18b5)
gevür (15a3) gebr (24a7)
yârân (24b6) dost (15a8)
sipâhi (17b15) leşker (30a8)
pâsubân (21b7) çobân (40a10)
dervîş (6b11) pârsâ (57b5)
firenk (26b2) firenç (67b12)
hoş-hân (42a3) hoş âvâz (98a11)
serheng (47a10) sipâhi (107b8)
yârân (54a7) dost (121b2)
rencûr (60b5) hasta (137a12)
çârşû (72b1) bâzâr (168b4)
10. Diğer: Yukarıdaki kategorilere dahil edemediğimiz iki dile ait unsurlar barındıran
kelimelerle, az örneği bulunan dillerle, özel isimlerde gördüğümüz farklılıkları bir
araya getirip alt başlıklar halinde verdik. Bu bölümde toplam 18 kelime yer
almaktadır:
a. Arapça+Farsça Türkçe
saydgâh (18a3) av (30b13)
sâhib-dil (20a11) köngül iyeleri (37b10)
mâldâr (32b1) bay (81b13)
bî-kıyâs (62b11) köp (142a7)
b. Farsça Soğdca
köy (18a15) kent (31a3)
c. Türkçe+ Farsça Türkçe
ulu zâde (41b6) big oğlı (97b13)
d. Türkçe Farsça+ Arapça
karındaş (50a6) yâr-ı azîz (113a1)
İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı 833
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
e. Farsça+Arapça Arapça
hûb suretlü (59a8) sâhib-cemâl (135a2)
bî-edeb (50a5-52a5) edebsiz (112b13-117a6)
f. Arapça+Türkçe Türkçe
sayyâd ağı (72b4) tuzak (168b8)
g. Arapça+Farsça Arapça
nalband (65b3) baytar (147a12)
h. Farsça Farsça+Arapça
Bed-hû (82a10) Çirkin hulk (141a4)
ı. Arapça Arapça+Türkçe
Âkıl (67b1) Akıl iyesi (161b2)
i. Soğdca Arapça
uçmak (12b12) cennet (18a5)
tamu (12b12) cehennem (18a6)
j. Arapça Yunanca
Nahs suretlü (59a5) Horyat (134b12)
k. Arapça Soğdca
cehennem (53b13) tamug (120a11)
l. Özel İsimler
Pars (46a10) Irak (105a9)
SONUÇ
Sonuç itibariyle Türkçenin iki farklı sahasında yazılan Gülistan tercümelerinden
değerlendirdiğimiz söz varlığı sayısı 269’dur. Manyaslı Mahmud’un Eski Anadolu Türkçesi ile
yapmış olduğu tercümede 99 Türkçe (%36,8), 60 Arapça (%22,5), 99 Farsça (%36,8), iki dildeki
kelimelerin birleşmesiyle oluşmuş 9 (%3,4) kelimeye karşılık, Seyf-i Serayi’nin Kıpçak Türkçesi
ile yapmış olduğu tercümede 146 Türkçe (%54,3), 83 Arapça (%30,8), 33 Farsça (%12,2), iki
dildeki kelimelerin birleşmesiyle oluşmuş 3 (%1) söz varlığı yer alır. Ayrıca değerlendirdiğimiz
kelimeler içerisinde her iki eserde de Soğdca kökenli 2 kelimeye; Kıpçak Türkçesiyle yapılmış
tercümede Yunanca kökenli bir kelimeye rastlanmıştır.
Elde edilen veriler ışığında Eski Anadolu Türkçesi ile yapılmış tercümede Türkçe ve
Farsça kökenli kelime sayısı denk gibidir. Kıpçak Türkçesi ile yapılan tercümede Türkçe
kelimelerin ağırlığı hissedilmektedir. Farsça kökenli kelime sayısı ise oldukça azdır. Arapça
kökenli kelimeler açısından değerlendirildiğinde Kıpçak Türkçesinde daha fazla Arapça etkisi
açıkça görülebilmektedir ki coğrafya itibariyle bu etki normaldir. İki farklı sahada görülen bu
farklılık Türkçenin zenginliğini göstermesi bakımından önemlidir.
834 Ali Osman SOLMAZ
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015
KAYNAKÇA
AYVERDİ İlhan (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul
BERBERCAN Mehmet Turgut (2011), Çağatayca Gülistan Tercümesi(Gramer-Metin-Dizin),
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
CEYHAN, Âdem (2007), “ Eğitim Bakımından Gülistan / Educatıon In Poınt Of Gülistan,”
TURKISH STUDIES International Periodical For the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140(Tunca Kortantamer Özel Sayısı II), Volume 2/4 Fall
2007, DOI Number :http://dx.doi.org/10.7827/Turkish Studies.171, p.228-247
ÇAĞBAYIR Yaşar (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı
Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007
KARAMANLIOĞLU Ali Fehmi (1989), Seyf-i Sarâyî Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’tTürkî),
Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara 2011
ÖZKAN Mustafa (1993), Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs Gülistan Tercümesi, Giriş-İnceleme-MetinSözlük,
Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1993
ÖZKAN Mustafa (2014), Manyaslı Mahmud’un Manzum Gülistan Tercümesi ve Yeni Bir Nüshası
/ A Translation Of Manyaslı Mahmud’s Poetical Gülistan And A New Version, TURKISH
STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, ISSN: 1308-2140,(Prof.Dr. Ahmet Topaloğlu Armağanı), Volume 9/9 Summer
2014, DOI Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7513, p. 1-16.
UGURLU Süreyya, Gülistan'ın İki Tercümesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Adnan
Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Lisans Tezi, Aydın 2012. s.4
YAZICI Tahsin, Gülistan Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.14, İstanbul 1996
YILDIZ, Mustafa (2010). “Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesinde Aynı İsim Unsurlarının KılVe
Et- Yardımcı Fiilleriyle Kullanımından Oluşan Eş Değer Birleşik Fiiller ve Oğuzca
Etkisi/ The Influence Of Oghuz Turkısh And Usıng Of Synonym Compound Verb That
Was Constructed Auxılıary Verbs Kıl- And Et- On The Sayf-i Sarayı’s Gulıstan Bı’tTurkı”,
TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Eski Oğuz Türkçesi, Prof. Dr. Zeynep
Korkmaz Adına) Volume 5/1 Winter 2010, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1203, p.687-706
GÜVEN, Ahmet Zeki(2014), “Gülistan ve Bostan Adlı Eserlerin Değerler Eğitimi Bakımından
İncelenmesi / Examınatıon Of The Works “Gulıstan And Bostan” In Terms of Values
Educatıon” TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140 (İsmail Yıldırım Armağanı) Volume
9/6 Spring 2014, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6847 p.
505-517
Citation Information/Kaynakça Bilgisi
SOLMAZ, A.O., İlk Gülistan Tercümelerinin Söz Varlığı, Turkish Studies - International
Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4
Winter 2015, p. 823-834, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7666, ANKARA-TURKEY