SULTAN VELED’İN MOĞOLLARIN ANADOLU VALİSİ SAMAGAR NOYAN VE AİLESİNE METHİYESİ

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences
Sayı/Number 51, Aralık/December 2013, 85-90

The Praise of Sultan Walad for the Mongols’ Anatolian Governor
Samagar Noyan and his Family



ÖZ
Velednâme’siyle en doğru Mevlevî menkıbeleri
kitabını bize bağışlayan Sultan Veled,
bu eserinde genelde manevî bağı bulunan
seçkin şahsiyetleri ele almış; onların halifeliklerini,
hayat hikâyelerini ve diğer özelliklerini
överek anlatmıştır. Divanında ise yine bu
manevî şahsiyetlerle birlikte daha çok Anadolu
Selçuklu sultanları, emirleri ve ileri gelenleriyle
Moğollardan bir genel valiyi ve aile
fertlerini övmüştür.
Bu makalede Sultan Veled’in, Moğolların
Anadolu genel valisi olan Samagar Noyan ile
eşi Kultak’ı, oğlu Arap Noyan’ı ve kızı Novaki’yi
methettiği Farsça musammatı incelenmiş
ve Türkçe çevirisi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sultan Veled, methiye,
Anadolu Moğol valileri.
ABSTRACT
Sultan Walad, who made a great contribution
to us by writing the truest Mawlawi legends,
generally deals with elite people having
spiritual qualities. He narrates their caliphates,
biographies and other qualities by praising
them in his Waladnamah. In his collected
Works, he mostly praises these elite people and
also the Anatolian Seljuckian Sultans, their
emeers and distinguished people, and a Mongolian
general governor and his family.
This article tries to analyze the Parsian musammat
written by Sultan Walad in order to
praise the Mongols’ general Anatolian governor,
Samagar Noyan, his wife Kultaq, his son Arap
Noyan and his daughter Novaqi. It also provides
the Turkish translation version of the mentioned
work.
Key Words: Sultan Walad, Praise, Mongol’s
Anatolian Governors.

Giriş
Sultan Veled
Mevlâna Celâleddin-i Rûmî’nin büyük oğlu olan Sultan Veled, 24 Nisan
1226 (25 Rebîülâhir 623) tarihinde şimdiki Karaman vilayeti Larende’de dünyaya
gelmiş ve 11 Kasım 1312 (10 Recep 712) yılında Konya’da vefat etmiştir.1

*
Prof. Dr. Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü,
veyis0065@hotmail.com.
1 Hayatı hakkında geniş bilgi için bkz. Değirmençay, Veyis, Sultan Veled ve Rebabnâme (Atatürk
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 1996; Değirmençay,
86 SBD
51 Veyis DEĞİRMENÇAY
Mevlâna’nın seçtiği halifeler, şeyhler; onların yaptıkları hizmetler, gösterdikleri
kerametler, ibadet, sohbet, derece, irşat, bağış, ihsan ve benzeri halleri
Sultan Veled sayesinde öğrenilmiştir. O, Çelebi’nin ölümünden sonra, babasını
temsil etmeye başlamış ve Mevlâna zamanında bir nüve halinde bulunan; fakat
henüz kurulmamış olan Mevleviliği babası adına kurmaya; etrafa gönderdiği
halifelerle bu mesleği yaymaya koyulmuş; yani bilfiil Mevleviliğin başına geçmiş
ve hizmetlerde bulunmuştur. Mevleviliğin en önemli ve tek simgesi olan ve
Mevlâna’nın Şems’e bağlanmasından sonra bugünkü şekliyle oluşan semayı hayatı
boyunca uygulamış; sema meclislerine katılmış, halifeliği döneminde ise bizzat
kendisi bu meclisleri idare etmiş ve semayı birtakım kurallara bağlamıştır.
Sultan Veled, babasını takip ederek, onun divanının yarısı kadar bir divan,
Mesnevi’sinin yarısı nisbetinde İbtidânâme, Rebabnâme, İntihânâme adlarında üç
mesnevi ve Fîhi Mâ Fîh veya Mecâlis-i Seb‘a’sı tarzında da Maarif adlı mensur bir
eser vücuda getirmiştir.
Sultan Veled’e halkın ve ileri gelenlerin yanında birçok Selçuklu sultanı,
emiri ve Moğol genel valisi bağlılıklarını arz etmişlerdir. O, her iki devletin ileri
gelenleriyle dostça geçinmiş, onları idare etmesini bilmiş; hatta yerine göre öğütler
vermiş, onları uyarıp ikaz etmekten geri durmamıştır.
Moğolların Anadolu Valisi Samagar Noyan ve Ailesinin Methi
Samagar Ağa (Noyan)2
, Anadolu’da görev yapmış Moğol valisidir. Amur
Nehrinin kollarından Garin ile Bica bölgesinde oturan Tunguz kabilesindendir.
Tarihçi Vassaf’a göre bir Türk emiridir. Moğol hükümdarları Hülâgu’nun 660
(1262) ve Abaka’nın ordusunda çalışmış ve 669’da (1271) Anadolu valiliğine getirilmiştir.
695’te (1296) vefatına kadar bu ülkede vali olarak çalışmıştır. Kendisinden
sonra oğlu Arab Anadolu’da çıkan isyanların bastırılmasında görev almıştır.3

Veyis, ‚Sultan Veled’in Hayatı Düşüncesi ve Görüşleri I‛, Mevlânâ Araştırmaları (ed. Adnan Karaismailoğlu),
Ankara 2007, I, 69-83, Değirmençay, Veyis, ‚Sultan Veled’in Edebî Kişiliği ve Eserleri
II‛, Mevlânâ Araştırmaları (ed. Adnan Karaismailoğlu), I, 84-95; Veyis Değirmençay, ‚Sultan
Veled‛, DİA, İstanbul 2009, XXXVII, 521-522.
2 Noyan: Hükümdar, sultan; şehzade; büyük emir; ordu komutanı anlamlarına gelir
(www.loghatnaameh.org).
3 www.vik2.com.
Sultan Veled’in Moğolların Anadolu Valisi Samagar Noyan
SBD 51 87
Samagar Ağa, Kultak isimli bir bayanla evlenmiş ve bu eşinden Arab adında bir
oğlu ve Novaki adında bir kızı dünyaya gelmiştir.4
Arab Noyan, babası gibi Anadolu’da valilik yapmıştır. Sivas şehri hâkimi ve
Sultan Veled’in oğlu Mevlevi şeyhi Ulu Ârif Çelebi’nin mürididir.5
Sultan Veled, kaynaklarda kendisi ve çocukları hakkında fazla bilgi bulunmayan,
Anadolu’da görev yapmış Moğolların Anadolu genel valisi Samagar Noyan’ı,
eşi Kultak’ı, oğlu Arap Noyan’ı ve kızı Novaki’yi ‚Beğimiz bizi unutma‛
Türkçe redifli, Farsça on üç beyitlik bir musammatı6
ile övmüştür.
Sultan Veled, Moğolların Anadolu genel valisini ve aile fertlerini överek,
onları hem Mevlevi muhipleri ve salikleri yapmış hem de önemli bir görev üstlenmiş
olan tarihi şahsiyetleri günümüze taşıyarak tarihe ışık tutmuştur. Nitekim
Samagar Noyan’ın oğlu Sivas valisi Arap Noyan, Sultan Veled’in oğlu Ulu Ârif
Çelebi’nin candan müritlerinden olmuş ve onu her zaman koruyup kollamıştır.7
Sultan Veled, Türkçe ‚beğimiz bizi unutma!‛ redifli, Farsça manzumesinde
‚Basiret sahibi Noyan, büyük bilge sultan sensin‛ diyerek söze övgüyle başlar ve
büyük sultan olduğu için de kendilerini unutmamasını, görüp gözetmesini, yardımda
ve bağışta bulunmasını rica eder. Bu ricasını her beyitte Samagar Noyan’ı
överek, onu yücelterek sürdürür. Methiyelerde kullanılan güzel ve seçkin sıfatları
ona nispet eder ve ‚Sen, akılda ve adalette teksin; dünyadaki (ahlâkî) bozukluğu
yok ettin; mertlik seninle son buldu. Gökyüzü gibi hep açıksın, berraksın; melek
gibi rehbersin; herkese kapı açansın. Samagar Ağa, Noyan’sın sen; ezelden seçilmiş
şahsın; Hak tarafından gönderilmiş herkesin yardımcısısın. Sözün doğru
yoldandır, Tanrı nefesindendir; tehlikeden korunmuştur. Beden bakımından Mo-
ğol isen de akıl bakımından son derecesin, olgunsun; sen şeytanın ve iblisin
düşmanısın‛ diyerek över ve her sözünün sonunda, Türkçe ‚Beğimiz bizi unutma‛
deyip yardım ve bağış ister.
Sultan Veled, Samagar Noyan’ın eşi Kultak’ı, oğlu Arap Noyan’ı ve kızı Novaki’yi
de över ve yine her beytin sonunda ‚Beğimiz bizi unutma‛ diyerek yardım
ve bağış ricasını sürdürür:

4
Sultan Veled, Dîvân (tsh. Asgar-i Rabbânî ‚Hâmid‛), Tahran 1338 hş., s. 533 (1. Musammat).
5 Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul 1987, II, 181.
6
Sultan Veled, a.g.e., s. 533 (1. Musammat).
7 Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri (çev. Tahsin Yazıcı), II, 181.
88 SBD
51 Veyis DEĞİRMENÇAY
(Ey) Kultak! Sen iyi adlısın, ay gibi salınırsın; iyi adlılıkta tamsın sen. (Ey)
Arab! Sen ay gibisin; askerlerin şahısın; onları yok etme, dağıtma. (Ey) Novaki!
Sen büsbütün nursun; güzellikte hurilerin kıskancısın; herkesin önderisin, neşesisin.

Sultan Veled, bu şekilde Samagar Noyan ve ailesini övüp isteğini arz ettikten
sonra, onlara ‚Ey Allah’ım! Peygamber’in ve Kur‘ân’ın hakkı için hepsine
uzun ömür ver, çokça ihsanda bulun‛ diye dua eder.
Veled, çalgıcının rebap çalıp güzel şarkılar ve gazeller söylemesini istedikten
sonra sözü yine Samagar Noyan’a döndürerek dünyanın süsünden ve ziynetinden
vazgeçmek, insanoğlunun canını düşünmek gerektiğini; zamanın birlik
zamanı olduğunu söyler ve öğütler verir. Kendisi Samagar Noyan’a dualar eder;
candan övgüler söyler; o, bu hususta vefalıdır. Artık, onun da Sultan Veled’i,
ailesini ve dostlarını unutmamasını, yardım ve bağışta bulunmasını ister; ‚Beğimiz
bizi unutma‛ diyerek sözünü bitirir.
Musammat: Samagar Ağa Noyan, Eşi Kultak, Oğlu Arab ve Kızı Novaki’nin
Methi8

Basiret sahibi Noyan! Büyük bilge sultan sensin; onun için senden rica ediyorum;
beğimiz bizi unutma!
Sen, akılda ve adalette teksin, dünyadaki (ahlâkî) bozukluğu yok ettin;
mertlik seninle son buldu; beğimiz bizi unutma!
Gökyüzü gibi hep açıksın, berraksın, melek gibi rehbersin, herkese kapı
açansın; beğimiz bizi unutma!
Samagar Ağa, Noyan’sın sen, ezelden seçilmiş şahsın, Hak tarafından
(gönderilmiş) herkesin yardımcısısın; beğimiz bizi unutma!
Sözün (doğru) yoldandır, Tanrı nefesindendir; tehlikeden korunmuştur;
beğimiz bizi unutma!
Beden bakımından Moğol isen de akıl bakımından son derecesin, olgunsun;
sen şeytanın ve iblisin düşmanısın; beğimiz bizi unutma!

8
Sultan Veled, a.g.e., s. 533 (1. Musammat).
Sultan Veled’in Moğolların Anadolu Valisi Samagar Noyan
SBD 51 89
(Ey) Kultak! Sen iyi adlısın, ay gibi salınırsın; iyi adlılıkta tamsın sen. Be-
ğimiz bizi unutma!
(Ey) Arab! Ay gibisin sen; askerlerin şahısın; onları yok etme, dağıtma. Be-
ğimiz bizi unutma!
(Ey) Novaki! Sen büsbütün nursun, güzellikte hurilerin kıskancısın, herkesin
önderisin, neşesisin. Beğimiz bizi unutma!
Ey Allah’ım! Peygamber ve Kur’an hakkı için hepsine uzun ömür ver, çok-
ça ihsanda bulun. Beğimiz bizi unutma!
Haydi, eşi benzeri olmayan çalgıcı, rebabı çalmaya başla; gazeller, şarkılar
söyle. Beğimiz bizi unutma!
Dünyanın süsünden vazgeç; insanoğlunun canına bak; çünkü bu zaman
birlik zamanıdır. Beğimiz bizi unutma!
Veled sana dualar eder; candan övgüler söyler; o, bu hususta vefalıdır. Be-
ğimiz bizi unutma!
Sonuç
Sultan Veled, kaynaklarda kendisi ve çocukları hakkında fazla bilgi bulunmayan,
Moğolların Anadolu genel valisi Samagar Noyan, eşi Kultak, oğlu Arap
Noyan ve kızı Novaki’yi överek, onları hem Mevlevi muhipleri ve salikleri yapmış
hem de önemli bir görev üstlenmiş olan tarihi şahsiyetleri günümüze taşıyarak
tarihe ışık tutmuştur. Nitekim Samagar Noyan’ın oğlu Sivas valisi Arap Noyan,
Sultan Veled’in oğlu Ulu Ârif Çelebi’nin candan müritlerinden olmuş ve onu her
zaman koruyup kollamıştır.
KAYNAKÇA
Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri I-II (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul 1986.
Değirmençay, Veyis, Sultan Veled ve Rebabnâme (Ataürk Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 1996.
------, ‚Sultan Veled‛, DİA, İstanbul 2009, XXXVII, 521-522.
90 SBD
51 Veyis DEĞİRMENÇAY
------, ‚Sultan Veled’in Hayatı Düşüncesi ve Görüşleri I‛, Mevlânâ Araştırmaları
(ed. Adnan Karaismailoğlu), Ankara 2007, I, 69-83.
------, ‚Sultan Veled’in Edebî Kişiliği ve Eserleri II‛, Mevlânâ Araştırmaları (ed.
Adnan Karaismailoğlu), Ankara 2007, I, 84-95.
Sultan Veled, Dîvân (tsh. Asgar-i Rabbânî ‚Hâmid‛), Tahran 1338 hş.
www.loghatnaameh.org
www.vik2.com

Konular