EKBER RÂDÎ VE BÂRÂN ADLI ÖYKÜSÜ1

Çev. Pelin Seval ÇAĞLAYAN*

Özet

Ekber Râdî (1318-1386 hş./1939-2007 m.) modern İran edebiyatının
tanınmış öykü ve oyun yazarlarındandır. Asıl mesleği öğretmenlik olan yazar,
çocukluk yıllarından itibaren öykü yazmaya büyük bir ilgi duymuştur. Dönemin
önde gelen öykü yazarı Sâdık Hidâyet’in etkisi altında kalmıştır. Oyunları
Rus tiyatro yazarı Anton Çehov ve Norveçli oyun yazarı ve şair Henrik Ibsen ile
karşılaştırılmıştır.
1959 (1338 hş.) yılında Tahran’da yayınlanan günlük gazete Ittılaât
tarafından düzenlenen öykü yarışmasında ‚Bârân‛ (Yağmur) adlı öyküsü
birincilik ödülünü almıştır. İnce ve ayrıntılı tasvirlerle, kısa ve anlamlı cümlelerle
süslediği öyküsünde sade bir dil kullanmıştır. Yazar, bu öyküde çiftçilerin
kuraklıktan dolayı ürün alamamaları nedeniyle çektikleri sıkıntıların ve
endişelerin bir aile üzerindeki etkilerinden bahsetmiştir.
Bu çalışmada Ekber Râdî’nin hayatı kısaca anlatılmış ve söz konusu Farsça
öyküsü Türkçeye çevrilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Modern İran Edebiyatı, Modern Öykü ve Oyun
Yazarları.
Abstract

Ekber Radi, (1939-2007) (1318 hş.-1386 hş.), whose occupation was a
teacher, is considered one of the best known story writers and playwrights. His
great interest and propensity to story writing dated back to his childhood. He
was influenced by Sâdık Hidâyet, a pioneer story writer in the period. His works
were compared with Anton Cehov and Henrik Ibsen’s. They are Russian and
Norwegian playwrights respectively.
In 1959, his story Baran, which is also known as Yagmur in Turkish, was
awarded as the best story among thousands in a context organized by a daily
newspaper whose name is Ittilaat pressed in Tahran. Ekber Radi embellished his

1
Ekber Râdî’nin ‚Bârân‛ adlı öyküsü, Huseyn Zulfîkâr’ın Çihil Dâstân-i Kûtâh-i Îrânî ez Çihil
Nivîsende-i Mu‘âsır-i İrân (Tahran 1382 hş.) adlı eserinin 310-319. sayfaları arasında yer
almaktadır.
*Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Fars Dili ve
Edebiyatı, Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi.
318SBD
50 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
stories with plain, elaborate and elegant narration with short and meaningful
sentences what increased the value of his works in the literature. In the story,
Baran, the farmers who experienced drought resulted in decrease in crop
productivity thus famine and their anxiety and trouble that they faced are
narrated.
In this study, some brief information is stated related to Ekber Radi’s life
and it is followed by the translation of his story, Baran, to Turkish.
Key Words: Contemporary Iranian Literature, Modern Story Writers and
Playwrights
EKBER RÂDÎ
Modern İran Edebiyatı öykü ve oyun yazarı Râdî 1939 (1318 hş.) yılında
Reşt’te doğdu. İlköğrenimini dördüncü sınıfa kadar Reşt’te; kalan kısmını ise
babasının iflas etmesi nedeniyle göç ettikleri Tahran’da tamamladı. Tahran
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Bölümü’nden mezun oldu; aynı alanda yüksek lisans
eğitimine başladıysa da öğrenimini yarıda bıraktı. Bir süre öğretmenlik yaptı ve
1962 (1341 hş.) yılında emekli oldu.i
1955 (1334 h.ş.)’de henüz on altı yaşında iken, modern İran hikâyeciliğinin
kurucularından olan Sâdık Hidâyet’le tanıştı ve bu tanışma onun öykü yazmaya
olan ilgisini artırdı. Hatta Sâdık Hidayet’in Bûf-i Kûr (Kör Baykuş) öyküsünün
etkisinde kalarak, Efsane-i Derya (Deniz Efsanesi) adlı öyküsünü yazdı. 1956
(1335 hş.)’da Keyhan Gazetesi’nde ilk öyküsü Mûş-i Morde’yi (Ölü Fare)
yayımladı. 1959 (1338 hş.)’da Tahran’ın günlük gazetesi Ittılaât tarafından
düzenlenen bir öykü yarışmasında ‚Bârân‛ (Yağmur) adlı öyküsü birincilik ödülü
aldı.ii
Oyun yazarlığına son derece ilgi duyan Râdî, aynı yıllarda Rovzene-i Âbî
(Mavi Baca) adlı ilk oyununu yazdı. Kısa sürede oyun yazarlığındaki kelimeleri
kullanma becerisi ve gücü, duygu aktarımı, İran’ın önde gelen tiyatro
yazarlarının dikkatini çekti. Oyunları Rus tiyatro yazarı ve modern kısa öykülerin
kurucularından Anton Çehov (1860-1904) ve eleştirel gerçekçi edebiyat
anlayışının tiyatrodaki öncüsü, çağdaş tiyatronun kurucularından, Norveçli oyun
yazarı ve şair Henrik Ibsen (1828-1906)’nin oyunlarıyla karşılaştırıldı. Sahneleri
daha çok uzun süre ikamet ettiği Gilan şehriyle ve çocukluk anılarıyla doluydu.iii

Meshere (Soytarı), Cadde (Cadde), Sû-i Tefâhum (Yanlış Anlama), Kûçe
(Sokak) Râdî’nin öyküleri, Ufûl (Yıldızların Batışı), Merg der Pâyîz (Sonbaharda
Ölüm), Ez Poşt-i Şîşehâ (Camların Arkasından), Pillekân (Merdiven), Bûy-i
Ekber Râdî ve Bârân Adlı Öyküsü SBD 50 319
Bârân-i Latîf (Latif Yağmur Kokusu) ve Melodî-i Şehr-i Bârân (Yağmur Şehrinin
Melodisi) tiyatro oyunları arasındadır. Ölümünden önce yazdığı son oyunu ise
Gozer-i Sekkâhâne (Sakahane Geçiti) adlı eseridir.iv
Râdî, 2007 (1386 hş.) yılında ilik kanseri hastalığına yenik düşerek 68
yaşında Tahran’da vefat etti.v
YAĞMUR
Gul Ağa el fenerinin ışığını yarıya indirdi ve merdiven basamağının
üzerine bıraktı. Gökyüzündeki bakışlarını yeryüzüne çevirdi. Küçük Hanım ise,
hasır bir sofrayı daha yeni hazırlamış, sofranın kenarına oturmuş, elini çenesinin
altına koymuştu.
Gul Ağa’yı görünce:
‚Geldin mi?‛ dedi.
Gul Ağa hiçbir şey söylemedi. Bir şey söylemek istiyordu; ama kelimeler
dudaklarının arasında sıkışıp kalmıştı… Yüzünü gökyüzüne çevirdi ve sessizce:
‚Hayır, yağmur yağmıyor.‛ dedi.
Gözünü kırptı, sustu. Sonra boş gözlerle birbirlerine baktılar, bir şey
konuşmadılar. Odanın sessizliğini bir sivrisineğin vızıltısı bozdu. Gul Ağa
yaklaştı, sofranın kenarına oturdu; ağzı açıktı, gözleri kederle doluydu ve bir
noktaya bakıyordu. Gölgesi uzun burnuyla yeri yarmıştı; döndü, gölgesine baktı;
kristal saplı gaz lambası koyu sarı ışığıyla sofranın ortasında yanıyor, hüzün
verici ışık dizileri Gul Ağa’nın solgun yüzüne vuruyordu. Gri renkli dik kaşları,
kanatlarının üzerini mor renkli kılcal damarlar kaplamış kalıtsal kemikli uzun
burnu; dudağının etrafını saran koyu çizgiler, geçmiş acılardan ve geçmişin
sessizliğinden bir göstergeydi.
Sofranın kenarında kıvrılmış uyuyan benekli cılız kedi ayağa kalktı; bir
dilenci edasıyla anlamsızca sofraya baktı, eğildi, büküldü, kamburunu çıkardı,
esnedi. Lambanın turuncu ışığı onun yeşil renkli cam gözlerinde parlıyordu.
Gözlerini kırptı ve birkaç dakika kımıldamadı. Sonra tekrar gözlerini kapattı,
sofranın kenarında kıvrılıp uykuya daldı.
Küçük Hanım, parmaklarını kütürdetti:
‚Boyun tüyleri dökülmüş bir horoz gördün mü?‛ dedi.
320SBD
50 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
‚Hayır.‛ dedi Gul Ağa.
‚Neden böyle bilmiyorum.‛
‚Ne neden böyle?‛
‚Sürekli ötüp duruyor.‛
Gul Ağa umursamaz bir tavır takındı:
‚Bir horoz…‛ dedi ve yine sustu. Küçük Hanım Gul Ağa’nın dudaklarındaki
o yapmacık gülümsemeyi gördü. O gülümseme de havada kaybolup gitti. Gul
Ağa, keçe kasketini başından çıkarıp kırışmış kırmızı alnını sildi. Sessizce:
‚Düşün!‛ dedi.
Küçük Hanım ayağa kalktı, doğruca kavun kümelerinden birinin yanına
gitti:
‚Keşke civcivlerin beşi ölseydi de tüyleri dökülmüş horoz yaşasaydı…‛ dedi
Bunu söyledikten sonra sessiz mırıldanmaları da duyulmadı. Küçük Hanım
şişman ve kısa bir kadındı, yüzünün bir tarafında yanık izi vardı. Gül desenli bir
elbise giymiş, başına uçlarını alnından bağladığı gül desenli bir eşarp sarmıştı.
Gul Ağa, bir taraftan yelpazeyle kendi şelesinivi soğuturken:
‚Bugün dergâha gittim, şeyhe bağlandım, dua ettim.‛ dedi.
Birdenbire sesine bir hüzün çöktü:
‚Talihsizlik!‛
Küçük Hanım kavunu getirdi, sofranın üzerine bıraktı; alçak bir sesle:
‚Dün gece rüyamda Ramazan’ın geri döndüğünü gördüm; elinde bir
baston vardı… Onun nasıl olduğunu bilmiyorum.‛ dedi.
Sustu, bıçağın altında kesilen kavunun soğuk sesi eyvana doğru süzüldü.
Gul Ağa şaşkın şaşkın eyvanın üzerindeki iki direğe baktı, kavun kümelerini
süzdü, sonra gözü iki direkten aşağı asılmış olan bir balık kafasına takıldı. Küçük
Hanım bıçağın ucuyla birkaç kez onun göğsüne dokundu, öksürdü ve
mırıldanarak:
Ekber Râdî ve Bârân Adlı Öyküsü SBD 50 321
‚Hatırlıyor musun? Son yem verdiğin boynundaki tüyü dökülmüş civcivdi.
Ama şimdi…‛
Ve azarlayan bir tavırla devam etti:
‚Ooo ne acı…‛
Kavunu sofraya bıraktı, Gul Ağa dışarı bakıyordu. Gözleri sanki hafif hafif
tüten ve eriyen ince bir külün üzerine oturmuş iki ateş topu gibiydi, birdenbire
ümitsizce:
‚Bir yıldız…‛ dedi.
Bir yıldız vardı, siyah bulut parçalarının arkasından yanıp sönen parlak bir
yıldız. Hava boğucuydu, rüzgâr yoktu, gökyüzü bulutluydu. Bulut parçaları
dağılıyor, yayılıyor, tekrar toplanıyor, çeşit çeşit renge ve şekle giriyordu. Bir
parçası kabaran bir horoz şeklini almış, yanındaki bir kürek şekline girmiş, daha
yakınındaki Gilanlı bir adam gibi oturmuştu. Sonra bulut parçaları birbirine
karıştı ve tekrar birbirinden ayrılıp giderken aralarındaki yarık, katran siyahı
gökyüzünde gümüşten bir göğüs gibi belirdi; şeffaf hunisini de yeryüzüne atarak
Ani’nin dağlık bölgesinin sıtmaya tutulmuş tenine ve bulutların nemli gölgesine
karıştı, gözden kayboldu. Gul Ağa’nın burnuna otların yanık acımtırak kokusu ve
ayırt edemediği başka kokular geldi. Sanki her şeyini kaybetmiş gibi hissetti
suratını astı ve:
‚Ben akşam yemeği yemeyeceğim.‛ dedi.
‚Neden?‛
‚…‛
‚Kavunun diğerini kuyuya bağladım, soğumuştur.‛
‚Hayır, bağırsaklarım düğümleniyor, şişiyorum.‛ dedi ve ayağa kalktı.
Ağrıyan bölgeyi tespit etmek için eliyle karnına bastırdı. Karnının etrafında
rahatsız edici bir sıcaklık hissetti, eyvanın önünde kıvranmaya başladı. Eyvan
boyunca birkaç defa aşağı yukarı yürüdü, yere tükürdü, oturdu, eğildi, eliyle
eyvanın parmaklıklarını tuttu, kafasını dışarı uzattı. Ne fayda? Yeryüzü onun
bakışlarının ardından yarılmıştı. Bir damla suya susamış… O uzun günler hala
hatırındadır, sabahın kurşun gibi odaya düştüğü günler… Küçük Hanım’la pirinç
tarlasına gidip dizlerine kadar suya ve çamura battıkları, aç ve şişman sülüklerin
kanlarını emdikleri günler ve nemli geceler… Alabildiğince nemli toprağın
322 SBD
50 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
olgunlaşmamış, yumuşak pirinç başaklarını yeşerttiği; düzgün büyümeleri ve
meyve vermeleri için zayıf incir ağaçlarına, yaban güllerine güç verdiği; vahşi
çakalın veya domuzun pirinç tarlasına girmesini engellemek için horoz ötene,
ufuk renklenene, tan yeri ağarana kadar omzunda iki namlulu, ağızdan dolan bir
tüfekle pusuda beklediği geceler… Ne şevktir!
Hala o korkuluk hatırındadır… Kendi diktiği, içine saman tıkıştırıp kendi
yeleğini ve saten pantolonunu onun üzerine giydirdiği, başına saf elyaftan hasır
bir şapka dokuduğu o korkuluk… Küçük Bey’in öküzünün korkuluğun kolunu
kırarak çitten pirinç tarlasına atlayıp tarlanın bir kısmını talan ettiği gün de
aklından hiç çıkmamıştı. O tarlayı Küçük Bey için ne niyetle sürmüştü ve bir
karşılık istiyordu… Peki şimdi… O çabaların, çalışmaların, ıstırapların hepsi bu
kadar kolay yok oldu, heba olup gitti. Eğer iki güne kadar hatta yarın yağmur
yağmazsa Lakanvii halkına ne cevap verecekti? Ayakkabısıyla yeri kazan ahlâksız
bu adam ona şart koşmuştu:
‚Ben bunları anlamam. Önce sonbaharda kırk kutuviii mevlayî pirinci ata
yükle ve dükkânın önüne getir.‛
Sonra merdivenleri güm güm aşağı indi ve homurdanarak:
‚Onun talihsizliği Gilanix halkından olmayan birine yüz vermektir.‛ dedi.
Sonra bu Geda Ali, bu sıfatsız varlık, Gul Ağa’nın ağaçlarını önceden satın
almıştı. Gul Ağa gözlerinden kan damlayan o adama nasıl katlanıyordu? Gul Ağa
sattığı ağaçların parasını önceden almış, pazartesi pazarına gitmişti. Basma, saten
ve patiska parçası almıştı. Şimdi ise altında oturacak bir çulu bile yoktu. Geda
Ali sürekli onu karalıyordu. Faydasız olduğunu gördükten sonra gidip şikâyet
etti. O vakit, haksız yere ve hak etmediği bir şekilde zindan köşesine gidip
yatmalı.
Geda Ali, her çeşit rezilliği yapabilen, hiçbir intikamdan geri durmayan
terbiyesiz ve edepsiz bir varlıktır. Daha iki yıl önce aynı bela onun da başına
gelmemiş miydi? Bahçesinin yılda üç defa meyve veren incir ağaçlarını önceden
satmış fakat sonra ağaçlar kurumuş ve yanmıştı. Adamcağız gün boyunca
gidiyordu, bıyığını büküyordu, ahlâksız ve insafsız bir şekilde konuşuyordu.
Sonra da Golamali’yi geceleri Gul Ağa’nın bahçesinden kavun çalmaya teşvik
ediyordu: ‚ Ben Geda Ali’yi tanıyorum; ateş gibi biridir; onun cömertliği bu
kadar çabuk biter mi?‛ ve hemen gözünün önüne Geda Ali’nin bütün bu
düzenbazlıklarından sonra gidip Gul Ağa’nın askerlik çağında olan biricik oğlunu
ele verdiği gözünün önüne geldi. İki gece sonra omuzunda tüfek, mermi dolu
palaskayı beline sarmış askerler odayı kuşattılar. O gece Gul Ağa, tan ağarana
Ekber Râdî ve Bârân Adlı Öyküsü SBD 50 323
kadar uyumadı, yatağın üzerinde oturdu ve bağırsakları, aynı bu geceki gibi
korkudan düğümlendi, zaman zaman şekerli su istedi… Artık gün doğmuştu.
Küçük Hanım Ramazan’ın başucuna Kur’an-ı Kerim bıraktı. Ramazan
tabureye doğru gitti, odanın arka camını açtı, dışarıya şöyle bir baktı ve telaşla:
‚Kimse yok.‛
‚Ya Allah!‛
Ramazan pencereyi tam kapatmıştı ki odanın kapısı açıldı, esmer bir asker
odanın içine girdi:
‚Kımıldama!‛
Asker ayaklarını açmış, tüfeği omzuna almıştı. Sabahın serin vaktinde,
ayaklarını iki yana açmış, tüfeği omzunda bir askerin bıyığı göründü. Gafil
avlanan Ramazan, bir pirinç tanesi gibi yere düştü; zaman ilerledikçe Gul Ağa
onun renginin bembeyaz olduğunu gördü; o an bir naaş gibi onu götürdüler.
Uzun zamandır Ramazan’dan haber yoktu.
Küçük Hanım geceleri onun hatırasıyla uyuyor, karışık rüyalar görüyor,
fakat bu rüyaları Gul Ağa’ya mutlulukla anlatıyordu: ‚Başına ne geldiğini
bilmiyorum.‛ Son mektubu gönderdiğinde, bu yılın sonbaharıydı, şöyle yazmıştı:
‚Reşt’te x
bir albayın evinde görevlendirildim. Zaman kötü geçiyor.
Tencerenin dibinde kalanları yiyorum. Birkaç gündür ruh halim hiç iyi değil.
Geceleri erik ağacının altında yatıyorum; sabaha kadar sivrisineklerin elinden,
tuvaletin pis kokusundan uyuyamıyorum. Hava soğuyor. Albayın kızına beni içeri
almasını söylemeliyim. Size zahmet olmazsa, bana bir yorgan gönderiniz.‛
Mirza Taki-yi Selmani bunları Gul Ağa’ya okuduğunda, Gul Ağa
gözyaşlarını tutamadı; fakat ne yapsın yoktu. Mahcubiyetinden ne yorgan
gönderdi ne de mektuba cevap verdi…
O an pirinç tarlasında şaşırtıcı bir aydınlık belirdi; pirinç çeltiğinden
yapılmış evler uzaktan saman kümeleri gibi parladı. Aralıksız gürleyen gök
gürültüsü odanın ahşap zeminini titretiyordu. Aşağıdan ineğin bağırtısı geldi.
Sofranın kenarında kıvrılıp yatmış olan kedi korkarak uyandı. Kulaklarını dikti,
gözlerini gözyuvasında çevirdi, dudaklarının etrafını yaladı, sonra gözlerini
kapattı ve tekrar sofranın kenarında kıvrılıp yattı. Gul Ağa gövdesini eyvanın
parmaklığına dayadı, elini dışarı uzattı, havanın durumunu anlamaya çalıştı;
324SBD
50 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
sonra kararsız bir bakışla koşmaya başladı. Birdenbire gökyüzünün altında
herhangi bir noktada durdu. Yağmur damlalarının eline düşmesini bekliyordu.
Küçük Hanım,
‚Geldim.‛ dedi ve birden bağırdı:
‚Yağmur… Yağmur… Allah’a şükür!‛
Hafif bir rüzgâr esti. Kavun serası yavaşça sallandı. Gul Ağa’nın yüzüne bir
soğukluk geldi. Tanımlayamadığı derin bir ses kulaklarını doldurdu. Artık hayatın
olağan seslerini duymuyordu. Hatta Küçük Hanım’ın sitem edercesine ‚Eyvah
eşyalar‛ dediğini bile.
Yağmur yağıyordu. Gul Ağa nemli bir çarşafın altında ona yana bu yana
dönüyordu. Hayalinde yeni bitmiş eğik başaklarıyla yeşil pirinç tarlası
dalgalanıyordu.

iHuseyn, Zulfikâr, Çihil Dâstân-i Kûtâh-i Îrânî ez Çihil Nivîsende-i Mu’âıir-i irân, Tahran 1382 hş.,
s. 310; , Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013, http://fa.wikipedia.org/wiki/ .
ii , Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013, http://fa.wikipedia.org/wiki/ ; , 8 Ocak
2013, http://akbarradi.blogfa.com/cat-1.aspx; , Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013,
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=205676; , Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013,
http://nalbandiyan.blogfa.com/page/1.aspx.
iii Zulfikâr, s. 310; Akbar Radi, Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013, http://en.wikipedia.org/wiki/Akbar_Radi.
iv , Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013, http://nalbandiyan.blogfa.com/page/1.aspx;
, http://delehza.blogfa.com/post/146/ - - - - - - - .
v
, Erişim Tarihi: 8 Ocak 2013, http://glk.wikipedia.org/wiki/
vi Şele: Pirinç çorbası.
vii Lakan: İran’ın Reşt şehrinin güneyinde bulunan bir köy.
viii Kutu: Otuz iki kiloluk bir ağırlık ölçümü.
ix Gilan: İran’ın Hazar denizi sahilinde ve kuzey bölgesinde bir eyalet.
x
Reşt: İran’ın kuzeybatısında bir şehir.