İRAN'DA ÜNİvERSİTE METOTLARI İLE YAZMA
ESERLER ARASINDA ARAP DİLİ*
ijalTI Pervtnt"
Çeviri: İbrahim ŞABAN'"
Özet
Bu çalışmada iran İslam Cumhuriyeti dönemindeki eğitim kurumlarında ve
üniversitelerde Arap dili. "SMT' organizasyonu, bu organizasyonun faaliyetleri,
İran'da Arapça yazma eserler ve bu alanlardaki sorunlar ile geleceğe dönük
teklifler ele alınmaktadır.
Anahtar kelimeler: Arap dili, İran, üniversite, SMT, Arapça yazma eserler.
teklifler.
Summary: This study deals wiıh the Arabic language at the school s and
universiıies of Islamic Rcpublic of Iran, the organization of "SMT", the activities
of this organization, The Arabic ınanuscripts in Iran. the problemms in ıhcsc fields
and the suggestion for the future.
Keywords: Arabic language. Iran, university, SMT, Arabic manuscripts,
suggestion.
İranlılar Arap dili ile yeni tanışmamışlardır. Arapça çalışma, okuma,
öğrenme, öğretme ve hatta bu dille kitap telif etme iran'ın öğretime dayalı
bilimsel kurumlarında yeni bir olgu değildir. Persler, İslam'ın doğuşundan
itibaren, bir zamanlar dünya dili olan ve İslam'ın yayılmasıyla birlikte yayılan
Halll Pcrvini'nin Lübnan Üniversitesi. Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı'nın çıkardığı
hakemi i "ed-Dirasat el-edebiyyc" adlı dergide bulunan "el-Luğatu'Iv.Arabiyc rı 'İran beynclmcrıühici'c-cümi-at
va't-turüs", Beyrut-Lübnan, 2005-2006 Kış. Sayı 48-52, s. 87-105 ..
makalesinin Arapça aslından tercümesidir.
Tahran Akadernisyerı Yetiştirme Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı.
••• Arş. Gör.. İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi. Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
(ibrahimsaban@hoımail.com).
iIS ijaIn Pervlni/İbrahim ŞABAN
bu dille çok ilgilenmişlerdir. İranhlann bu ilgisi bu dilin bütün yönlerini
kapsamış, sarf, nahiv, belagat, edebiyat, fıkıh, tersir ve o zamanlar bilinen diğer
ilimler gibi bilim, sanat ve edebiyattan bu dille ilişkisi olan her şeyi kuşatmıştı.
Bu büyük ilgi, onları Arap-islam medeniyetinde etkin bir roloynayan diğer
yabancı milletlerden daha üstün bir konuma getirdi. Arapça. Kur'ün ve İslam
dili olduğundan. onu sadece çalışıp mükemmel bir şekilde öğrenmekle
kalmamışlar, kurallaştırma, temel ilkelerini sapıama. deyim ve terimlerini
toplama ve kurallarını kayderme yolunda da büyük çabalar sarf etmişlerdir. Bu
dili, düşüncelerini ifade etme aracı olarak kullanmışlar. yeteneklerinin
ürünlerini derlernişler ve bu dile, yeni ortama uygun eski bilimsel miraslarından
kalanları bu dille aktarmışlardır. Böylece dilin zenginliğine zenginlik katmışlar
ve fiili olarak edebi ve bilimsel alanda kitap telif etmelerine büyük katkı
sağlamışlardır. Böylece Arapça, İran'da dinin, siyasetin ve bilimsel faaliyetlerin
dili olmuştur. Farsça ise h. XIII. yüzyılın başlarında ciddi bir şekilde sadece
konuşma ve yazı dili olarak sınırlı kalmışur. Fars dili, yavaş yavaş ön plana
çıkmaya başlamış, siyaset ve edebiyat alanındaki yerini almıştı. Bu, o zamanlar
geniş bir coğrafyaya sahip İslam toplumunda yeni eğilimlerin ortaya çıkması ilc
emirlik ve küçük devletlerin kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Bu değişimierin
neticesinde. bu ülkelerde resmi dil Farsça olmuş ve bu dil, edebiyatçıların ve
yazarların daha önceden Arapçaya gösterdikleri ilginin yerini almaya
başlamıştır. Bunun üzerine Arapça siyasi etkisini kaybetmiş, şiir ve yazışma
bakımından İran'da yayılması aşamalı olarak zayıflamıştır. Ancak dinin ve
İslam hukukuna dair, akli ve edebi ilimierin dili olarak kalmaya devam etmiştir.
Ayrıca asırlar boyunca kendisiyle yan yana ilerleyen Farsçanın yanında kitap
yazma dili olarak da kalmaya devam etmiştir. Böylece İran, ilim ve edebiyat
için verimli bir kaynak ve İslami hilafetten siyasi olarak ayrılana kadar çeşitli
asırlarda İslam dünyası için gücün ve zenginliğin simgesi olmuştur. Hillil
faydalandığımız ve bugün Arap-İslam kütüphanesinin ortaya koyduklarının en
görkemlilerinden sayılan bu eserlerin kalitesi ve bolluğu, bu müelliflerin
sayesindedir.
Arap dili, İran'da dini enstİtülerde konumunu korumaya devam etmiştir.
Ancak gerek bu enstitü ve gerekse mescitlerdeki ders halkalarıyla sınırlı
kalması bu dili, yavaş yavaş dış dünyadan uzaklaştırrmş ve aşamalı olarak
kendisiyle dış dünya arasındaki bağlantıyı koparmıştır. Bu enstitü ve
mescitlerde Arapça öğrenmenin gayesi. bu dille konuşma ve yazı yazma
becerisinin kazandırılması ve özellikle düşünceleri ifade etme ve açıklama
iRAN'DA ÜNivERSiTE METOTLARI iLE YAZMA ESERLER ARASINDA." 119
araçlarından bir araç olduğundan değil bilakis bu dil, başka bir gaye için
okutuluyordu. O da dini metinleri, din adamlarının ve filozofların bu dilde
yazdıklarını anlamak içindi. Bu okullar yeni kalkınma döneminde Arap dili
sıçrama yaptığı ve kendisiyle şimdiki hayatın arasındaki sebepler birleştiğinde
dahi kısır metotlarını korumuşlardır. ı
İSLAM CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE ARAP DİLİ
İLK VE ORTA ÖGRETİM AşAMASı
Arap dili, İslam cumhuriyeti döneminde metot ve uygulama bakımından
önemli bir yere sahip olmuştur. Öyle ki, anayasa maddelerinden biri Arap dili
için İslami sistem ilkelerine yer vermiştir. Bunu anayasanın on altıncı maddesi
şöyle ifade etmektedir:
"Kur'ün'tn ve İslam kültür faaliyetlerinin dili Arapça olduğundan ve Fars
edebiyatı bu dille tam olarak kaynaştığından dolayı, bu dilin ilkokuldan yani
beşinci seneden sonra liseye kadar okutulması gerekrnektedir.t"
Bu madde pratik olarak uygulanmıştır. Bugün milyonlarca öğrenci bu iki
(ortaokul ve lise döneminde) dönemde kendilerine yönelik özel hazırlanmış
kitaplardan Arapça öğreniyor. Bu kitapların bir yandan Arapça öğretim
metotlarının en iyisine sahip olması ve diğer yandan İranlı öğrenciler için
istenilen hedefe uygun olması için çok büyük çabalar sarf edilmiş ve hala
edilmektedir. Bu hedef dini ve çağdaş bir hedeftir. Milli Eğitim Bakanlığıııda
bu dili öğretmeye özgü kitap ve metotlar ile okullarda bu dersin öğrenme
seviyesini yükseltmek için özel kurslar ve bilgi şölenleri düzenleme üzerinde
çalışan özel komisyonlar bulunmaktadır.
üNİvERsİTE AşAMASı
Üniversite aşamasıııa gelince, önemli devlet ve özel İran Üniversiteleri
içerisinde lisans döneminde (bachelours) Arap dili ve edebiyatı bölümü
iran'da Arap dili hakkında bkz.: Dersul-luga vc'f-edeb li'LDokıor Muhammed
Muhammedi.c. 1/ s. 1-3; "Fasliyü İran va'l-vArab'', ed-Doktor, Fiktor Kik, sayı ı. s. 57 ve onu
takip eden sayfalar; Edebi ve İran Arap dili ilişkileri sempozyum araştırmaları.
İran islam Cumhuriyeti Anayasası, on altıncı madde.
120 ijaln Pervlni/İbrahim ŞABAN
olmayan üniversite neredeyse yok gibidir. çoğu üniversitede lisansüstü
(master) aşamasında ve altı üniversitede doktora aşamasında Arap dili ve
edebiyatı öğreten bölüm vardır. İslam Cumhuriyetinden sonra gördüğümüz
program ve metotlarda büyük farkla İslam Cumhuriyetinden hemen önce Arap
dili bölümlerinin sayısı bir elin parmaklarını geçmezdi. Dikkati çeken konu ise,
lisans, yüksek lisans ve doktora aşamalarında Arap dili bölümlerinde öğretim
programları, metotları ve seviyeleridir. Bunlar neredeyse Arap ülkelerindeki
üniversitelerde uygulananlara benziyor. Zira Arapça, İranh öğrencilerin ana dili
değildi. Bundan dolayı, özellikle lisans aşamasında durumlarına uygun bazı
metotların uygulanması gerekmektedir. Bu her hangi bir dili yabancılara
öğretme metotlarında normal bir durumdur.
Aşağıda üniversite öğretiminin temel taşı sayılan lisans programı
derslerinin listesi verilmiştir:
1- Sarf-I
2- Nahiv-I
3- Sarf ve Nahiv AIıştırmaları-I
4- Sarf-II
5- Nahiv-Il
6- Sarf ve Nahiv Alıştırmaları-II
7- Filoloji
8- Karşılaştırmalı Edebiyat
9- Edebi Eleştiri
10- Cahiliye Döneminden Emevi Dönemi Sonlarına Kadar Edebiyat
Tarihi
11- Birinci Abbasi Dönemi Arap Edebiyatı Tarihi
12- İkinci Abbasi Dönemi Arap Edebiyatı Tarihi
13- Bağdat' ın Çöküşünden Günümüze Kadar Arap Edebiyatı Tarihi
14- Endülüs Edebiyatı Tarihi
15- Modem Edebiyat Tarihi-I
iRAN'DA ÜNivERSiTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLER ARASINDA." 121
16- Modern Edebiyat Tarihi-II
17- Cahiliye Döneminden Emevi Dönemi Sonlarına Kadar Edebi
Metinler
18- Birinci Abbasi Döneminde Edebi Metinler
19- İkinci Abbasi Döneminde Edebi Metinler
20- Bağdat' ın Çöküşünden Günümüze Kadar Edebi Metinler
21-Endülüs'te Edebı Metinler
22- Modern Edebi Metinler-I
23- Modern Edebı Metinler-II
24- Arapça Konuşma-I, II, III
25- Arapça Kompozisyon-I, II, III
26- Dil Laboratuarı-I, II, III..
27- İslam'da Siyasi Edebiyat
28- Ehli Beyt Ca.s.) Sevgisi İle İlgili Edebiyat
29- Hadis-i Şerif'ten Metinler
30- Nehcul-Belaga
31- Arap Gazete ve Dergilerini Okuma
32- Çeviri Sanatı
33- Arapça Mektup Yazma ve Özetlerne Sanatı
34- Arapça-Farsça ve Farsça-Arapça Çeviri
35- İngilizce-I, II
36- Kur'ün-ı Kerim'in Tefsirine Dair Metinler
37- Edebi Araştırma: Metodu ve Kaynakları
38- Bilim Edebiyatı
39-Kıraat, Tecvid ve Kur'an-ı Kerim'in Tercümesi
40- Belagat ilmi-I
122 ijam Pervlni/İbrahim ŞABAN
41- Belagat İlmi-lI
42- Aruz ve Kafiye
43- Bağdat'ın Çöküşüne Kadar İran'da Arap Edebiyatı
44- Bağdat' ın Çöküşünden Günümüze Kadar İran' da Arap Edebiyatı'
Bütün bu sayılanlar lisans programında okutulan derslerdir. Yüksek
lisans ve doktora programlarına gelince, burada bazı dersler lisans dönemindeki
derslere benzemekte bazı dersler ise farklılık göstermektedir. Lisansüstü
dersleri öğrencilerin çalışma ve araştırmaya pratik olarak katılımıyla eleştiri ve
tahlil niteliğini taşımaktadır. Yüksek lisans ve doktora programları ders ve tez
dönemlerinden oluşmaktadır.
Her yıl dil ve edebiyatın çeşitli alanlarında, yazma eserlerin neşri vesairc
ile ilgili konularda onlarca yüksek lisans ve doktora tezleri yazılmaktadır.
Bugün tez yazımında kaynaklarının kısıtlılığına rağmen, modern edebiyat,
modern eleştiri, karşılaştırmalı edebiyat ve öykü edebiyatı alanlarına özel bir
yönelme görülmektedir. Arapça, Arap dili ve edebiyatı bölümlerinin yanında
Kur'ün. İslam Hukuku ve İlahiyat fakültelerinde ciddi bir şekilde özen
gösterilerek okutulmaktadır. Öyle ki, bu fakültelerde ders kredilerinin üçte biri
Arap dili için tahsis edilmiştir. Zira öğrenci, bu bölümlerde Arapçayı nahiv,
sarf, eski ve yeni metinler olarak iyi bir şekilde bilmeden diploma alamaz. Bu
durum bütün Fars dili bölümlerinde eskiden beri böyledir. Çünkü öğrenci, Arap
dili ve edebiyatını iyi bir şekilde bilmeden Fars dili ve edebiyatının zevkine
varamayacağına inanır. Çünkü bu iki dil ve edebiyat arasında İslam'ın
doğuşundan günümüze kadar uzanan asırlar boyunca eşsiz bir etkileşim
meydana gelmiştir. Bu etkileşim başka hiçbir dil ve edebiyana görünmez.
ARAP DİLİ VE EDEBİY ATı BÖLÜMLERİNİN SıKıNTıLARı
1- Üç aşamada (lisans, yüksek lisans ve doktora) da bu anabilim
dallarının isimlerinin hiçbir uzmanlık alanı olmadan aynı " Arap Dili ve
Edebiyatı" olması. Üç dönemden mezun olan öğrencinin diplomasına böyle
Bk: Müşehhasüt Keli Bcrnümc ve scrfasl durüs devre kürşinüs! zcban ve edebiyı-ı Arabi
musavvah-i şura-i aıı bemümerizi 1367. s. 6.
F.9
iRAN'DA ÜNivERSiTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLER ARASINDA.. 123
"Arap Dili ve edebiyatı" yazılmaktadır. Bu, bizim bu bölümdeki birinci ve
temel sorunumuzdur. Bu konuda en azından edebiyat ve dilolmak üzere iki
uzmanlık alanı oluşturulmasını teklif ediyoruz.
2- Öğretim üyelerinin çoğu Arap dili ve edebiyatını Farsça
okutmaktadır. Evet, statükoyu değiştirmeye çalışan öğretim üyeleri vardır.
Fakat şu ana kadar başanya ulaşamamışlardır. Tahrandaki Allürne Tabatabal
Üniversitesi gibi. Arap dili öğretimine büyük ilgi gösteren üniversiteler de
vardır.
3- Tezlerin çoğu Arapça değil Farsça yazılmaktadır. Orta yol izleyen
yani Arapça tez yazmak isteyen öğrencilerin en az yirmi sayfa Farsça tez özeti,
Farsça tez yazmak isteyen öğrencilerin ise en az yirmi sayfa Arapça tez özeti
yazması gereken uygulamalar da vardır. Tahrandaki "Terbiyet-i Muderris'
(Akademisyen Yetiştirme) üniversitesinde olduğu gibi.
4- Muhtelif çabaları, görüşleri. teorileri. ve metotları birleştirmek için
ülkenin her tarafına dağılmış Arap dili ve edebiyatı bölümlerini birleştiren ve
uluslar arası kültür alanlarında bütün bölümleri temsil eden bilimsel bir
birlik/bağın olmaması.
Allahın yardımıyla biz "Terbiyet Muderris" üniversitesinde başka
üniversitelerden birkaç öğretim üyesinin katılımıyla "Arap Dili ve Edebiyatı
İran Bilimsel Birliği" ni kurduk. Fakat henüz daha faaliyete geçmedi. Şu anda
kurulumun son aşamasındadır.
"SMT,,4 ÜNİvERSİTELERİ DESTEKLİYOR
Üniversiteler için beşeri bilimler alanında inceleme yapıp kitaplar telif
eden organizasyon yani "SMT" , beşeri bilimler alanında öğretim kitapları
hazırlama konusunda üniversiteler ve yüksek organizasyonların ihtiyaçlarını
gidermek için iran'da İslam devriminden beş yıl sonra kurulmuştur. Kültür
Devrimi Yüksek Kurulu'nun kurulmasına onay verdiği bu organizasyon, Bilim,
inceleme ve Teknoloji Bakanlığı'na bağlı kamusal bir organizasyondur. Diğer
~ "SMT' kelimesi. üç Farsça kelimenin (Süzmün mutüla-a' ve kutub -ulüm insanı danişgühhü) baş
harnerinin bir araya gelmesinden oluşmaktadır.
124 ijaIn Pervlni/İbrahim ŞABAN
bilimler dışında'' beşeri ilimler alanında inceleme yapan ve kitap telif eden bir
merkezin kurulması gerektiğine gelince, İran'daki İslam devriminin önceliği
beşeri bilimlere veren kültür devrimi olmasından kaynaklanmaktadır. Bundan
dolayı "Kültür Devrimi Yüksek Kurulu", üniversiteler için beşeri bilimler
alanında inceleme yapıp kitap derleyen bağımsız bir merkezinin yani "SMT"
organizasyonunun kurulmasını onayladı. Bu organizasyon, üniversiteler için
beşeri bilimler alanında inceleme yapıp kitap telif etmenin yanında İslam
konularıyla (islam ekonomisi, İslam hukuku, İslam siyaseti, Siyaset felsefesi
vesaire) ilişkili beşeri ilimIerin usul ve temelleri hakkında kitap telifiyle de
uğraşmaktadır.
Önceden (SMT'in kurulmasından önce) öğrenciler, ilgili dersin
hocasının hazırlayıp öğrencilere dağıttığı notlarıardan faydalanıyorlardı. Bu
durum olumsuz sonuçlar ortaya çıkarıyordu. Bunlar arasında:
1- Her hoca içerik, şekil, yazı ve baskı bakımından birbirinden farklı
notlar toplayıp telif etmekteydi.
2- Notların yüksek olan kopyalama maliyeti, öğrencilere ve üniversiteye
ağır gelmekteydi.
3- Defalarca kopya edilmesi dolayısıyla, her not, zamanla siliniyordu. Bu
durum, yavaş yavaş öğrencilerin ilgisini azaltmakta ve onlarda kötü izler
bırakmaktadır.
Ancak, "SMT" organizasyonunun kurulmasından sonra içerik, şekil, yazı
ve baskı bakımından benzerinden farklı olan o notlar, telifte. öğretimde uzman
öğretim üyeleri tarafından müzakere edilen bir metoda sahip olan üniversite
kitaplarına dönüştü. Uzmanlar bu maddeyi incelediler ve bu inceleme birkaç yıl
sürdü. "SMT' organizasyonunda kuruluşundan itibaren beşeri ilimler alanında
yaklaşık 700 kitap basılmıştır ve kitapların toplam sayısı 13 milyondan
fazladır. ,,6
5 "Üniversite Yayın Merkezi" adında bir merkez bulunmaktadır. Bu merkez genelolarak
üniversite kitaplarını yayınlamaktadır.
Süzman SMT yayınları katalogu, Urdibihişt 1382, s. 5.
İRAN'DA ÜNİvERSİTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLER ARASINDA... 125
"SMT" ORGANİZASYONUNDA ARAP DİLİ BÖLÜMÜ
1- Bu bölüm, faaliyetlerine organizasyonun kurulmasından itibaren
başlamıştır.
2- Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü, müdür, sekreter ve bölüme
gönderilen projeleri değerlendirip düzelten uzman öğretim üyesi grubundan
meydana gelmektedir.
3- Faaliyet akışı: proje sahibi projesini bölüme gönderir ve bölümde
incelendikten sonra proje en az iki uzman hocaya gönderilir. Olumlu cevap
geldikten sonra yazar ile organizasyon arasında bir sözleşme yapılır ve böylece
yazar telif faaliyetine başlar. Kitap yayımlandıktan sonra ülkenin her
tarafındaki Arap dili ve edebiyatıarı bölümlerine hocaları ve öğrencileri
yayımlanmasından haberdar etmek için gönderilir.
PROJELERiN ONAYLANMASı İçiN GEREKLİ ŞARTLAR
1- Her hangi bir dersin projesini gönderen kişinin gönderdiği derste
uzmanlaşmış veya onu senelerce okutmuş olması gerekmektedir.
2- Yazarın, kitabını Arapça yazması gerekmektedir, bu kaçınılmaz bir
şarttır. Sadece çeviri vesaire ile ilişkili olan dersler bu şartın dışındadır.
3- Kitabın, özellikle lisans programı kitaplarının sayfa sayıları, kitabın
hacmi, faydalı ve çeşitli alıştırmalar gibi öğretim şekillerine sahip olması
gerekmektedir.
4- Arap dili bölümü öğrencileri için üniversite kitapları derlernede çok
önemli şartlar arasında, Arap edebiyatı ve kültürü ile bağlantılı kitap telif
etmede kültürel arka plana dikkat edilmesi vardır.
5- Organizasyon, hocalara yayımlanan kitaplarını okutma zorunluluğu
getirmemektedir. Hoca herhangi bir kitabını, kendisinin veya başkasının
derlediği notları okutup okutmamakta özgürdür. Ancak, öğretim üyeleri ve
öğrenciler tarafından organizasyon yayınlarına büyük bir ilgi vardır. Öyle ki
organizasyon kuruluşundan buyana kitap telifi alanında üç defa birincilik elde
etmiştir.
126 ijaırı Pervlni/İbrahim ŞABAN
6- Kitap, bölümde yayımlanıp üniversitelere dağıtıldıktan sonra ülkenin
her tarafındaki uzman hocalar tarafından gelen öneri ve eleştiriler
doğrultusunda bir defa daha düzeltilmektedir.
7- Kitap ve Üniversite Metinleri İnceleme Kurulu adında bir kurul
bulunmaktadır. Bu kurulun üyeleri bakanlık tarafından atanmakta, kitabın
tashihi yapılmakta ve sonuç, organizasyona sonraki baskılarda düzeltilmesi
gerekenlerin yapılması için gönderilmektedir.
8- Arap dili bölümü, Kur'ün ilimieri ve İlahiyat. Tarih, Fars dili ve
edebiyatı ile hukuk bölümleriyle bağlantılı Arapça kitapların derlenmesine
yardımcı olmaktadır.
9- Arap Dili ve Edebiyatı, bir ders için çeşitli yazarların derledikleri
birçok kitap yayınlayabilir. Bu durum, öğretim üyesinin ve öğrencinin en iyisini
seçmesine imkan tanır.
10- Bölüm, ilgili konunun uzmanları huzurunda geleceğe dönük
programları kayıt altına almak ve geçmişi eleştirınek için yıllık toplantılar
düzenlemektedir.
i1- Geleceğe dönük programların odak noktalarından biri. eğitim-
öğretim kitapları yanında temel kitaplar (kaynak kitaplar) yazma üzerinedir.
12- Benzer merkezler ve yurt dışındaki üniversiteler ile İlişkileri
iyileştirmek, anlaşmalar yapmak bölümün ele aldığı önemli konulardandır.
13- Ortak bir şekilde kitaplar basma alanında Yurt içindeki
üniversitelerle ilişkileri geliştirmek.
14- Arap Dili ve Edebiyatı bölümünde şu ana kadar, ülkenin her
tarafındaki bütün Arap dili bölümlerinden temsilcilerin huzurunda yurt içi bilgi
şölenleri düzenlenmiştir. Bu bilgi şölenlerinin sonuncusu İran'da "Arapça
konuşma öğretimi" sonınıarını incelemek için düzenlenmişti. Katılımcılar,
konuşma öğretiminde en iyi ve en uygun metotları araştırmak ve İranIı
öğrenciler için uygun kitaplar yazmak için Arapça konuşma alanında öne
Çıkmış, başarı lı hocalardan bir heyet atadılar.
İRAN'DA ÜNİvERSİTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLER ARASINDA... 127
ENGELLER VE SORUNLAR
1- Arap dili bölümünde Arap dili ve edebiyatının çeşitli alanlarında
üniversite ders kitapları derleme konusunda kabul görmüş standartların
yeterince bulunmaması.
2- Arapça konuşma öğretimi sorunu, karşılaştığımız ve ona bir çözüm
yolu bulmaya çalıştığımız ciddi sorunlardandır.
3- Organizasyondaki Arap dili ve edebiyatı bölümü ile Arap ülkelerinde
ve başka ülkelerdeki benzer merkezlerle ilişkilerin olmaması. Aşağıda
organizasyonun Arap Dili ve Edebiyatı Bölümünde yayımlanmış veya
yayımlanmaya aday bazı kitaplar bulunmaktadır:
l-Cı-Ccdıd fi'ş-şarf vc'n-nahv (Sarf ve Nahiv'deki Yenilikler), Dr, Seyyid İbrahim Dihac]
2-el-3-Bidayetu'l-belaga (Belagatın Başlangıcı) Dr. Scyyid İbrahim Dlhad
4-Fi~u'I-lugati'ı-5-Ummatu'l-maşadiri'I-ve'n-nahv ve't-tarih ve'l-coğraflya) Arapça Kaynaklann orijinalleri
(Şiir, Edebiyat, Dil, Nahiv, Tarih ve Coğrafya konusunda)
ô-el-Edebu'l-siyasl fi'l-İslam (İslamda Siyasi Edebiyat)
Dr. <İnayetullah Fatbı Fu'ad
Dr. Sadık A'ına Vand
7-el-Lugatu'I-8-Menahic fi't-terceme min'el-Arabiye bil-Farislye ve bi'J-saks
(Arapça-Farsça, Farsça-Arapça Çeviri Metotlan)
9-Mubtasar tiinlıu'l-edebi'I-Nazımyan Riza
Dr, Mahmud Bestani
Iü-Azva' 11-Tecvid cami- ii 'l-Kur'ani 'J-Kerimt l) İbrahim Por Frzlb
i2-Mecanl' ş-şi-iri' i-sarabiyi' i-hadiş ve medarisuhu Dr. Şadıfı. Uorşa
13-Mubtara:t min reva'i14- Mubtara:t min reva'iDr. Muhammed Fa:l:ilT
Dr. Seyyid 15- Mubtara:t min reva'isi 'I-edebi 'l-sarabi fi'l-saşri'f-emevltô)
Huseyni
Dr. Seyyid Muhammed
128 ijaIn PervinIIİbrahim ŞABAN
16-Fennu't-terceme (Çeviri sanatı) Dr. YaI).ya Masrüf
17-el-Edebu'I-'Arabi ve tarihuhu (hatta nıhayeti'f-saşri 'l-emevi)
(Arap edebiyatı ve tarihi (Emevi dönemi sonlanna kadar»
18-Tecvid cami' (3)
Dr. Muhammed 'Ali Azarşeb
İbrahim Pür Ferzib
19-'Ulümu'l-belaga: fi'f-bedi' ve'l-sarüz ve'I-Jı;afiye
(Belagat İlmi: Bedi-, Anız ve Kafiye'de)
20-Kitabetu'r-resa'il bi'l-luğatt'l=Arabiye ve fennu't-telhiş
(Arapça Mektup Yazımı ve özetlerne sanatı) Dr. Seyyid Fazlutlah Mie IS:adirl
Dr. Abazer 21-el-Edebu'l-multezim bi ehli'l-beyt ('A)(Ehli Beyt tle ilgili Edebiyat) Dr. ŞadlJı; Seyyah]
22-TanlJ 'ilmi'n-nal).vi'I-'ArabI (Arap Nahiv İlmi tarihi) Muhammed İbrahim Hallfa Şüştari
23-el-Muştalabatu' l-mutedavila fi' l-sahafati' 1-'ArabIye
(Arap Gazetelerinde Çokça Kullanılan Terimler.) Muhammed Rı~a 'Azızı Pür
24- TanlJu 'l-edeb fi 'l-saşri '1-'AbbasIyi 'I-evvel
(Birinci Abbasi Dönemi Arap edebiyatı Tarihi)
25- TanlJ tedvIni 't-taribi 'l-İslami ve menahicuhu
Dr. Muhammed 'Ali Azarşab
(İslam Tarihinin Yazılma Tarihi ve Metotlan) Dr. Muhammed Hasarı Tebra'Iyan
26-el-Edebu'I-'ArabI fi tran (1 ve 2) (İran 'da Arap Edebiyatı 1 ve 2) Dr. 'AbdulganI İrvanizade
Dr. Naşrullah Şamli
27-FiJı;hu'I-lugati'I-'ArabIyet ve Mekami Necefi (el-Huseyni)
28-en-Nuşüşu'l-edebIyye fi'J-Endelus (Endülüs'te Edebi Metinler) Dr. Muhammed 'Ali Azarşab
29-el-BaI).~u'l-edebi (Edebi Araştırma)
Dr. Betül Mişkin Fam
30-Min mesaliml'f-edeb fi nehci'f-belağa Dr. Seyyid Halil Bastan
31-el-'Arü~ ve'l-kafiye min veche vaziflye Muhammed İbrahim Hallfe Şüşteri
32-el-Edebu'l-muJı;aran (Karşılaştırmalı Edebiyat) Dr. I:Iamid şıdk]
Dr. ijalIl Pervini
İRAN'DA ÜNİvERSİTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLERARASINDA... 129
Organizasyondaki Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü'nün müdürü ve
"SMT" organizasyonu başkan vekili olarak kendi adıma burada üniversite
kitapları hazırlama alanında benzer merkez ve organizasyonlarla
yardımlaşmaya hazır olduğumuzu duyurmak istiyorum.
YAZMA ESERLER
Yazma eserler, geçmişteki medeniyetimizi ortaya çıkarmada en önemli
unsurları oluşturmakta ve toplumumuzun ruhuna onur, saygınlık ve özellikle
kendine güven ruhunu üfleyebilen ve bizi etrafımızdaki meydan okumalara
karşı dik durmaya sevk eden medeniyet birikimimizle direk bağlantılıdır.
Arapça yazma eserler, Arap-İslam kütüphanelerindeki hazinelerin en
değerlilerindendir. Arap ve İslam ülkelerine yapılan Moğol saldırısı, bu eşsiz
yazmaların büyük bir kısmını telef etti. İran'daki genel ve özel kütüphanelerde
kayıtlı Arapça yazma eserlerin sayısı yarım milyonu geçmektedir.
Hocalar asırlar boyunca birçok Arapça yazma eserin edisyon kritiğini
yapmışlar ve yayınlamışlardır. Araplardan ve diğer milletlerden araştırmacılar
bunlardan faydalanmışlardır. İslam Cumhuriyetinin kuruluşundan itibaren bu
alanda yapılanlar ise, Arapça yazmaların büyük bir kısmının ilk defa veya
müsteşriklerin ve Arap araştırmacıların din, dil, edebiyat ve felsefe alanında ele
almadıkları nüshaların tekrar yayımlanmasıdır. 7
YAZMA ESER YAYıN MERKEZİ
İran' da devlet, çeşitli alanlarda öğretim ve araştırmaya dayalı merkez ve
organizasyonlar kurmakla ilgilenmiş ve önceliği yazma eser edisyon kritiğine
vermiştir. Dokuz yıl önce kurulan ve İran' da Kültür ve İslami İrşad bakanlığına
bağlı olan "Yazma Eser Yayın Merkezi" bunlar arasındadır. İran ve İslam
medeniyetinde yazma eserlerin büyük bir kısmını inceleyip yeniden ortaya
koymak ve yayımlamak için Merkez, şimdi henüz basılmamış yazma eserleri
tahkik ve tashih etmekle uğraşmaktadır.
Bkz: Muhüzarat mu'taınari'Lmaljtütüti'I-'Arablya fi Iran, Dimaşk 2002, İslam Kültür
Müsteşarlığı yayınlarındandır.
130 ijalIl Pervini/İbrahim ŞABAN
Bu merkez, yazma eserlerin tahkikini kabul görmüş bilimsel metotlara
uygun bir şekilde yapmaktadır. Bu merkez ilmi, edebiyat, tarih. kelarn, felsefe.
sosyal bilimler. fen bilimler ve bunların dışındaki çeşitli alanlarda yaymayı;
yüksek lisans ve doktora programlarındaki öğrencilerin üniversite tezlerinde
yazma bir eseri tahkik etmeyi sevdirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca. tahkik etme
metotlarını ve kaynaklarını öğretmeleri için öğrencilere eğitim verip
yetiştirmektedir. Bununla "Yazma Eser Yayın Merkezi" dışardan veya içerden
olsun lisansüstü öğrencilerine ve araştırmacılara metinlerin yayımlanmasından
haberdar olup onlardan istifade etmeleri için kütüphanelerden çeşitli nüshaları
tedarik etmelerine yardımcı olmaktadır. Bilimsel faaliyetleri genişletip yazma
eserleri yeniden ortaya çıkarma kültürünü yaymak bu merkezin diğer görevidir.
Bugüne kadar Merkezde 130 tahkik edilmiş seçme metin başlığı
yayımlanmıştır. çoğu üniversite ve bilimselorganizasyonlardaki gençlerle
öğrenciler tarafından yapılmıştır. Bunların 20'den fazlası Arapçadır ve inşallah
önemli konularda Arap-Fars İslam medeniyet ve kültürünün büyüklüğünü ilham
eden Arapça ve Farsça başka eserler de yayırnlanacakur.f
AŞAGIDA ARAPÇA BASıLMıŞ ESERLER KAT ALOGU VERİLMişTİR:
1- el-Aşaru'Lbükiya -ani'f-kurüni'l-ljüliya li Ebi Rayhan Muhammed b.
Alımed el-Berüni (4. ve 5. asırlar), tashih eden Perviz-i Ezka'I.
2- El-Arbasiniyyat li keşfi envari'f-kudsiyat li'f-Kaz] Sa-Id Muhammed
b. Muhammed ufid el-Karni, tashih eden Necefkuli-yi Habibi.
3- et-Ta-rif bi tabakatil-umam li'I-Kaz] Şacid el-Endelusi (h. 5. asır)
mukaddime, tashih ve tahkık Dr. Ğulümrızü Cemşid Nijüd.
4- Tefsiru'LŞehristani li'l-İmam Muhammed b. Şehristan] (h. 6. asır) el-musarnma bi meftihi'I-esrür ve mesabihi'l-ebrür.
5- Takvimu'l-imün Mır Muhammed Bakır ed-Damad, tahkik eden ve
önsöz yazan cAll Evcebı.
6- El-Cemahir fı ma'rifetil-cevahir li Ebı Reyharı el-Beyrün], tahkik
eden Yusuf el-Hüdi,
s Bkz: Şeş Sal Telaş (Yazma Eser Yayım Merkezi).
iRAN'DA ÜNivERSiTE METOTLARI İLE YAZMA ESERLER ARASINDA... 131
7- Haridetul-kaşr ve ceridetu'L'aşr, birinci cilt İsfahan seçkinleri
hakkında, ikinci ci lt Farslı seçkinleri, üçüncü cilt Horosan ve Herat seçkinleri
hakkında, li -İmad'Iddin el-Isfehani (6. asır) önsöz yazıp tahkik eden Dr. Muhammed AI-i Ta'rnet.
8- Divan Ebi Bekr el-Havarizrni (5. asır) tashih eden Dr. Hamid-i Şıdki.
9- Latüifu'f-a-lüm tl işarat ehli'f-ilham Ii-vAbdirrezzak el-Kaşani (h. 8.
asır) tashih eden Mecid-i Hadizade.
10- Mehbübu'l-kulüb li Kutbiddin Muhammed b. -Ali el-Eşküri edDeylemi
el-Lahici (I i. asır) ön söz yazıp tahkik eden Dr. Seyyid İbrahim-i
Dıbacl ve Dr. I:Iamid-i Şıd5..I.9
TEKLİFLER
1- Arap üniversitelerini ve Arap Kültür Birliğini, Arap dili ve kültürünü
Arap ülkeleri dışında yayma ile ilgilenen bütün merkez, kurum ve üniversiteler
ile tanışmaya davet ediyoruz. Bunlar arasında üniversitelerdeki Arap dili ve
edebiyatı bölümleri bulunmaktadır. Ayrıca,
2- Arap ülkelerinde Arap ülkeleri dışında Arap dili ve kültürünü öğreten
hocalar için kısa müddetIi eğitim kursları düzenlemeye
3- Arap ülkeleri dışında Arap dili ve kültürünü öğrenen öğrenciler için
eğitim kursları düzenlemeye
4- Arap öğretim üyelerinin değişik konularda Arap dili ve edebiyatını
öğretmeleri için Arap ülkeleri dışına gönderilmesine
5- Arap ülkelerinde veya dışında araştırmaya dayalı eğitim laboratuarları
oluşturmaya
6- Arap ülkeleri dışındaki Arap dili ile ilgilenen ülkelerde gerekli gazete,
dergi, süreli yayın ve kaynakların arttırılmasına
7- Arap dili ile ilgili kitap ve öğretim araçları için Arap ülkeleri dışında
fuarlar düzenlemeye
9 Bkz: Fihris'ul-cşür'it-matbü-a bi'l-luğat'il-sarabiye, Yazma Eser Yayım Merkezi.
132 ijalTI Pervlni/İbrahim ŞABAN
8- İran'da Arap dilinin bugünü ve yarını ile ilgili özel bilim şölenleri
düzenlemeye davet ediyoruz.
KAYNAKLAR
1- Muhazarat Mu 'tamari 'l-Maljtütari' l-cArabıye rı İran, Dimaşk (Şam)
İran İslam Cumhuriyeti Kültür Müsteşarlığı, m. 2002/h.1424.
2- Dersu'l-luğa ve'I-edeb, Birinci Cilt. Dr. Muhammed-i Muhammed],
4. baskı, Tahran Üniversitesi Yayınları.
3- Ebhüs Nedvati' l-salakati 'l-edebiye ve'f-Iugaviyeti 'l-vArabiyeti '1-
İraniye (Tarihi, bugünü ve yarını), Arap Yazarlar Birliği yayınları, ın. 1999.
4- Fasliyyet İran vel-vArab (1), Birinci sayı, Birinci yıl, 2002 Yaz,
Cernadiluvla 1424.
5- Karname-i 17 Sale-i süzrnan-i Mutüla-a ve Tedvin-i Kutub-i 'Ulüm-ı
Insanı-yi Danışgahha (SMT)
6- Fihrist-i İntişarüt-ı Sazman-ı Mutala'a ve Tedvin-i Kutub-i -Ulürn-i
ınsanı-yi Danişgahha(SMT), Urdibihişt 1382.
7- Muşahhasat-i Bernüme ve Serfasl-i Durus-i Devre-i Karşinasi-yi
Rişte-i Zeban ve Edebiyat-ı -Arabl, Musavveb-i Sal-i 1367 Şura-yı 'Ali-yi
Bemümerizi-yi vezaret-i 'Ulürn, Tahkikat ve ferı-averi.
8- Şeş Sal-i Telaş, Yazma Eser Yayım Merkezi.
9- Fihrisu'l -a§ari'l-matbü'a bi'f-luğari'l-tArabiye, Yazma Eser Yayım
Merkezi.
10- Destüru'l-cumhüriyeti 'l-İslamiyeti 'l-iraniye, on altıncı madde.
133
Şarkiyat Mecmuası Yayın Kuralları
1- Şarkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü'nün ilan ettiği dört
yayın döneminden ikisinde (Haziran-Aralık), yılda 2 sayı olarak
yayınlanacaktır.
2- Dergimize şarkiyat, Türkiyat, tarih ve Türk kültürü alanlarındaki
araştırmalar, bu sahalarla ilgili tenkitli metinler ve bu metinlerin Türkçe
çevirileri, bu sahalarla ilgili olarak yabancı dilde yayımlanmış
makalelerin ve kitap bölümlerinin Türkçe tercümeleri, yine bu sahalarla
ilgili olarak eski Türkçe harfli matbu veya el yazması metinlerin
çeviriyazıya dökülmüş tenkitleri ile metin değerlendirmeleri ve bu
alanlarla ilgili kitap tanıtımıarı kabul edilir.
3- Derginin yayın dili Türkçe'dir. Ancak Yayın Kurulu'nun kararı ile
mevcut makalelerin üçte birini geçmeyecek şekilde İngilizce, Fransızca
ve Almanca makaleler ile yine Yayın Kurulu'nun kararı ile yirmi sayfayı
geçmeyen Arapça, Farsça ve Urduca yazma eser metinleri de
yayımlanabilir. Dergiye önceden yayınlanmamış yazılar kabul edilir.
4- Makale yazarı, adını, soyadını, adresini (iş adresi), telefon numaralarını
ve e-mail posta adresini dergi sorumlusuna bildirmek zorundadır.
5- Mecmuaya gönderilecek yazıların üç adet kopyası ile bir adet disket ya da
cd kaydının (Metin PC, World'de Times New Roman 12 punto ve 1 satır
aralığı ile yazilmalı, sayfa yapısı, A 4 yatay, her kağıda iki sayfa, alt
boşluk 0.75. üst boşluk 0.75, sağ boşluk 1.17 ve sol boşluk 1.17, cilt
boşluğu ile alt-üst bilgi boşluğu bırakılmayacak şekilde oluşturulmalı,
kısaca mümkünse derginin son sayısının sayfa yapısına uygun olarak)
gönderilmesi gereklidir.
6- Yazı ve makalelerde yer alan fotoğraf, harita, grafik, arşiv belgesi vb.
görsel malzeme basıma uygun biçimde teslim edilmelidir.
7- Çeviri gönderenlerin mutlaka makalenin yabancı dildeki orijinal
kopyasını göndermesi, ayrıca makalenin tam bibliyografik künyesini
(derginin tam adı, yazarı, baskı yeri. yılı, cildi, sayısı ve sayfaları)
bildirmesi gereklidir.
8- Yayın Kurulu, tashihlerin hakem raporlarına uygunluğunu kontrol eder.
9- Dergimize gönderilen çalışmalar yayımlansın ya da yayımlanrnasm
yazarlarına iade edilmez.
134
10- Kitap tanıtımı dışındaki çalışmaların her birinin en az 50 en fazla 100
kelimeden oluşan Türkçe ve İngilizce özeti (summary), anahtar kelimeleri
(keywords) ve makalenin İngilizce başlığı eklenmelidir.
11- Çalışmalarda dipnotlar sayfa altında olacak şekilde düzenlenmeli ve
dipnotlarda kitap adları italik, makale adları düz karakterde tırnak içinde
yazılmalıdır. Dipnotta kullanılan metin kitap ise şu sıra takip edilmelidir:
Yazarın adı, kitap adı, basım yeri ve yılı, cilt, sayfa; makale ise: Yazar adı,
"makale adı", makalenin yer aldığı kitap vs., cilt, yıl. sayı (basım tarihi),
sayfa.
12- Dergide yayımlanan yazı ve makalelerin içeriği ile ilgili tüm sorumluluk
yazarlarına aittir.
Prof. Dr. A. Yaşar KOÇAK
Şarkiyat Mecmuası Sorumlusu