literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 2 (1, 2)
TürkiyeAraştırmalan Literatür Dergisi, Cilt 5, Sayı 10,2007,331-352
Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatürü
Azmi BİLGİN*
TÜRK TASA WUF Edebiyatının literatürüne geçmeden, bu edebiyatın adıandırılması,
Türk edebiyatı içindeki yeri ve konusu ile ilgili bilgi vermek yararlı
olacaktır.
a) Adlandırılması
Türk Tasavvuf Edebiyatı için, Tekke Edebiyatı, Tasawufi Halk Edebiyatı,
Tasavvuf Edebiyatı, Halk Tasavvuf Edebiyatı, İslfunl Türk Edebiyatı, Dini Tasavvufi
Halk Şiiri, Zümre-Tarikat Edebiyatı, Dini Edebiyat, bu çerçevede yer
alan şairler için de tekke şairleri, mutasavvıf şairler, klasik tekke şairleri, halk
tekke şairleri gibi çok değişik adiandirmalar yapılınıştır.
Tanzimat'tan itibaren başlayan Edebiyat-ı Cedide (Yeni Edebiyat) ve Edebiyat-ı
Kadime (Eski Edebiyat) ayırınundan sonra Osmanlı dönemi tezkirelerinde
pek dikkate alınmayan Halk Edebiyatı ile ilgili verimler üzerinde ilk dikkat çeken
yerli araştırmacıların başında Rıza Tevfik1 ve Fuat Köprülü2 gelınektedir.
Türk Tasavvuf Edebiyatı ürünlerine Osmanlı döneminde bedii bir kıyınet verilmese
de bir kutsiyet yüklendiği görülınektedir. Tanzimat'tan bu yana Avrupai
edebiyatın etkisiyle 1900'lü yıllara gelinceye kadar Divan edebiyatı ağır bir bi-
çimde el eş tiriiirken Türk Tasavvuf Edebiyatı ürünleri de adeta unutulınuştur.
Bu dönemde Halk edebiyatı araştırmaları özellikle Batı'da bu konuda yapı­
Ian çalışmalardan da destek alarak hızla artarken, yine halkın anlayacağı bir
dille fakat tasavvuf esas alınarak yazılmış olan mutasavvıf şair ve yazarların
*Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
ı "Folklor-Folklore", Peyam, Edebi İlave, 20 Şubat ı329/5 Mart ı9ı4.
2 Türk Edebiyatında Aşık Tarzının.Menşei ve Tekamülü Hakkında", Milli Tetebbular Mecmuası,
I, nr. ı, Nisan ı33ı/Mart ı9ı5, s. 5-46.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 3 (1, 1)
332 TALİD, S( ı o), 2007, A. Bilgin
eserleri yukanda adları geçen iki araştırmacı tarafından çeşitli gazete ve mecmualarda
tanıtılmaya başlanmıştır.
Türk edebiyatında bu tür eserler tasavvuf esas alınarak yazıldığından günü-
müzde çok değişik adlarla anılmıştır. Bu şiirlerde tasavvufun yanında dilli bilgiler
de verilmek istendiğinden, "Dini-Tasavvufi Edebiyat", tasavvuf ana konuyu
oluşturduğundan yalruzca "Tasavvufi Edebiyat/Tasavvuf Edebiyatı", bu
eserler tekke çevresinde oluştuğu için "Tekke Edebiyatı", halkın anlayacağı dille
yazıldığı için "Tasavvufi Halk Edebiyatı/Şiiri", mutasavvıfTürk şairleri tarafından
yazıldığı için son yıllarda, "Türk Tasavvuf Edebiyatı" olarak adlandırılmaya
başlanmıştır.
Türk edebiyatında özellikle Batı'daki gelişmeler doğrultusunda Halk edebiyatı
araştırmalan artınca F. Köprülü ve Rıza Tevfik mutasavvıf şairlerin biyografi
ve şiirlerini edebiyat mecmualarında ve gazetelerde halk şairleriyle birlikte
yayınlanmaya başlamışlardır. Bu yüzden F. Köprülü, Abdilibaki Gölpınarlı, N.
Sami Banarlı, Şükrü Elçin gibi araştırmacılar bu ürürıleri Halk edebiyatı geleneğine
bağlarken, P. Naili Boratav ve Umay Günay Halk edebiyatı içinde Tekke
edebiyatma yer vermernişler; A Sırrı Levend, V. Mahir Kocatürk, Abdurahman
Güzel gibi araştırmacılar ise mutasavvıf şairlerin hem Halk, hem de Divan
edebiyatındau etkilendiklerini, dolayısıyla Türk edebiyatında ayrı ve müstakil
bir disiplin olarak ele alınması gere~ğini söylemişlerdir. Üniversitelerde Türk
Tasavvuf Edebiyatı veya Tekke Edebiyatı bilim dalı olmadığı için gerek Eski
edebiyat, gerek Halk edebiyatı ve gerekse de Tasavvuf biliirı dalı alanında çalı­
şan akadernisyen ve uzmanlar, Türk Tasavvuf Edebiyatı alanında çeşitli çalış­
malar ortaya koymuşlardır. Esas olarak bu alanda çalışacak olan kimselerin iyi
bir Türk dili ve edebiyat eğitiminin yanında Tasavvufbilim dalında da formasyon
sahibi olmalan gerekir. Bu iki bilim dalında uzmanıaşmadan Türk Tasavvuf
Edebiyatında ortaya konan verimler ister istemez eksik kalacaktır.
Bugün musiki alanında Türk Tasavvuf Musikisi terimi yaygınlaştığı halde
yukanda da belirttiğim gibi aynı arka plana sahip olan Türk edebiyatırım bu
kolu için hala çok değişik adlandırmalar yapılmaktadır. Halbuki Türk Tasavvuf
Edebiyatı bu disiplin için her bakımdan doğru ve kapsayıcı bir adlandırma
olacaktır.
b) Türk Edebiyatı İçindeki Yeri
İslamiyet'in kabulünden sonra gelişen Türk edebiyatı göz önüne alındığında,
tasavvufun Türk edebiyatma etkisinin birkaç yönlü olduğu görülmektedir.
İlki Klasik Türk Edebiyatında (Divan Edebiyatı) belli ölçüde olurken, ikincisi
halk kitlelerinde derin etki yapan Yunus Ernre ve takipçileri yoluyla daha yo-
ğun bir biçimde olmuştur. Bu ikinci kol Yesevilik, Haydarilik, Kalenderilik,
Mevlevilik, Bektaşilik gibi birçok koldan etkisirıi genişleterek sürdürmüştür.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 3 (1, 2)
Türk TasavvufEdebiyatı Literatürü 333
Anadolu'nun Türkleşmesinde adı geçen tasavvufi zümrelerin önemli bir rol
oynadığı tarihen sabittir. Tekke, ribat ve hankablarda gittikçe kurumsallaşan
bu zümreler İslam öncesi Türk Halk Edebiyatının dilinden, nazım şekilleri ve
türlerinden de yararlanarak sufiyane şiirleri geniş halk kitlelerine mal etmişler
ve buralarda üretilen edebi metinlerle de genel anlamda Türk Tasavvuf Edebiyatı
adını verdiğimiz Divan ve Halk edebiyatındau çeşitli unsurlan kendi içerisinde
birleştiren yeni bir edebiyat kolu vücuda getirmişlerdir.
XIII. yüzyılda Anadolu'da teşekkül dönemini yaşamış olan bu edebiyat,
XIV. yüzyıldan itibaren çeşitli tasavvufi zümrelerin, kurumsallaşıp yaygınlaş­
masıyla ürürılerini ve etkinliğini artırınaya başlamış, XV. yüzyıldan itibaren Osmanlı
Devleti'nde gittikçe güzelleşen üstürı bir mimari ile kurulan mescid,
medrese ve sebillerin yanında tekke ve zaviyeler de çoğalmış; buna paralel olarak
Anadolu' da kurumsallaşan ve çeşitlenen tarikat ve zümreler çerçevesinde
birçok mutasavvıf şair yetişıniştir.
Tasavvufi hayatın gelişimi sırayla Zühd, Tasavvufve Tarikat dönemleri olmak
üzere genellikle üç devrede incelenmektedir. İlki fakr ve takva; ikincisi sisternleşme,
nazari/teorik; üçüncüsü ise kurumsallaşma döneıni olarak da nitelendirilebilir.
XII. yüzyılda çeşitli tarikatlar, XIII. yüzyılda da konuyla ilgili teorik
bilgiler veren eserler ve bunun yanında zengin bir şiir geleneği de ortaya
çıkınaya başlamıştır.
Tasavvufİslam dünyasında önce ferdi olarak başlamış, seçkin bir zümre hareketi
olarak devam etmiş, daha sorıra toplumun çeşitli kesimlerinde yaygınlaşmıştır.
Bu, teorik tasavvuf düşüncesinin halkın anlayacağı düzeye indirgenmesi
biçiminde de açıklanabilir. Bundan şiir de nasibini almış, Tasavvuf şiiri,
Divan şiirine nazaran daha basit ve anlaşılır bir yol izleıniştir. Bunun sebebi Tasavvuf/Tekke
şiirinin bir eğitim aracı olarak kullanılması düşüncesidir. Hillbuki
bu döneme gelinceye kadar Tasavvuf şiiri İran edebiyatında nazari bilgiye
dayalı, daha çok kişisel düşünceleri yansıtan kapalı, oldukça gizemli bir şiirdir.
Tarikatlar kurulup çeşitli bölgelerde çok değişik adlarla yaygınlaşmaya baş­
layınca buna paralel olarak mutasavvıf şairler de çoğalmıştır. Bunların şiirlerini
halkın kültürüıie, zevk ve anlayışına göre yazmayı hedefledikleri için halk tarafından
ilgi ile karşıianmış ve benimsenıniştir. Temel dini kaynakların kolay
ulaşamadığı halk tabakalan, dini bilgiyi daha çok bu tür tasavvufi şiirlerden öğ­
renınişlerdir. Tekke çevresinde üretilen bu tür şiirlerin sade bir dille, duygulara
seslenerek bir eğitim aracı olarak kullarııldığı görülmektedir.
Halka yönelik yazılan tasavvufi ürürıler aslında İslamiyet öncesi TOrk kül tü-
rünün ozan-baksı geleneğinin de bir anlamda devamı gibi düşünülebilir. Bunun
yanında Arap ve Fars kültürlerinin etkisiyle XIII. yüzyılda tasavvufi eserler
yazan Türk şairleri aslından Divan edebiyatının zelninini de hazırlamışlardır.
İslamiyet'in etkisiyle başlayıp gelişen Türk edebiyatında gerek Halk gerekse Divan
edebiyatı ürürılerinde tasavvufun yoğun olarak etkisinde kalmış birçok
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 4 (1, 1)
334 TALİD, 5(10), 2007, A. Bilgin
eser bulunmaktadır. Bunları daha kapsamlı bir ifadeyle "Türk TasavvufEdebiyatı/Tasavvu:fi
Türk Edebiyatı" diye adlandırmaınız bizce daha doğru olacaktır.
İlk örnekleri IX.-XII. yüzyıllardan itibaren verilmeye başlanan tasavvu:fi
ürürılerin, Orta Asya, Anadolu ve Balkanlar'a kadar birçok bölgeye Türklerin
göçlerine paralel olarak yayıldığı görülmektedir. Şiir, tarikat ve tasavvu:fi meş­
rep kimselerin başlıca propaganda araçlarından biri olınuş, bu tür grupların
meclis ve ayirılerinde zevkle okunup dinlenmiştir.
İslfuniyet'irı kabulürıden sonraki Türk kültürürıürı başlangıç devresinde
(VIII.-X. yüzyıllar) Orta Asya'da "ata-baba" diye arıılan sı1fileri İslam öncesi
Türk kültürürıürı islamı dönemdeki temsilcileri olarak görmek gerekir. Eski
Türk kültürürıde dini faaliyetleri düzenleyen, ayirıleri yöneten ve insanların
kutsal inançlarına cevap veren alp, kam, baksı ve azanların fonksiyonlarını bu
dönemden sonra bu ata ve babaların yerine getirdiğini belirtmek gerekir.3
Bunlara gösterilen saygı ve bağlılık eski Türk kültürürıden devam ede gelen bir
husus olınuştur. İslam öncesi sahir şairlere gösterilen saygı ve bağlılık İslfuniyet'irı
kabulürıden sonra mutasavvıf şairlere de gösterilmiştir.
Türklerde sözlü edebiyatta şiirin ayrı bir önemi vardır. Kuşaklar arasında
kültür mirasının aktarılınasında son derece etkirı bir rol oynamıştır. Bundan
yararlanmak isteyen ilk dönem sı1fileri İslam'ın iman ve ibadet esaslarının yanında
Tanrı, varlık ve insan anlayışlarını, kısaca tasavvu:fi düşürıcelerini anlatmaya
çalışmışlardır.
c) Teşekkülü ve Gelişmesi
Ozan, baksı geleneğinin devarnı olan Türk Tasavvuf Edebiyatının ilk etkirı
ömekleriAhmetYesevi'nirı (ö. 1166) hikınetleri ile ortaya çıkmıştır. AhmetYesevi
bu şiirleriyle Taşkent ve Sirderya çevresinde çok önemli bir nüfuza sahip
olınuş, İslfuniyet'i halkın anlayacağı bir terrninoloji içerisinde aniatınayı başarmış,
sade bir Türkçe ile milli nazım şekilleriyle, gönüllere hitap ederek hedef
kitlenin anlayışına uygıın bir tarzda sunmayı amaç edirırniştir.
"Hikırıet"lerin en eski yazma nüshası XVI. veya XVII. yüzyıla götürülebilmektedir.
Yesevi hem medrese, hem sıill kültürü aldığı için bu hikınetlerde tasavvu:fi
söylemin yarıında Kur' an ve hadislerde belirtilen islamı öğretinin de
verilmeye çalışıldığı görülmektedir.
Orta Asya'da Ahmed Yesevi ile (ö. 1166) başlayan bu edebiyat XIII.-XIV.
yüzyıllarda şiir, iliilii, türkü ve destanlarla halkın maneviyatırım güçlenmesirı­
de büyük bir rol oynamıştır.
Moğol akınında Batı'ya göçen büyük ve kudretli şeyhlerin tasavvufu yaymakta
büyük bir tesiri oldu. Tasavvufun yayılmasında bir başka neden bu dö-
3 Fuat Köprillü, Tilrk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1984, s.l93.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 4 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı literatürü 335
nemde Anadolu' daki kargaşa ve huzursuzluktu. Selçuklu Devleti'nde düşünce
özgürlüğünün bulunuşu, Moğol akınlan nedeniyle devletin askeri ve ekonomik
gücünün zayıflaması da Anadolu' da çok çeşitli mezhep ve meşrep temsilcilerinin
bulunmasını kolaylaştırdı. Osmanlıların bulunduğu bölge Moğol zulmünden
uzak ve tesiri az hissedilen yerlerdi.
Rum Abdallan, Kalenderi, Cami, Haydari, Vefru: gibi çok değişik tasavvufi
zünıreler Anadolu'ya gelmişler ve Selçuklular döneminde henüz kurumsaliaş­
masa da çok güçlü bir Tasavvuf kültürünün oluşmasına zemin hazırlamışlar dır.
Halkın teşkilatlanınasında, fitne ve karışıklıkların giderilip, huzur ve sükCınun
sağlanınasında Mevleviyye, Rifaiyye ve daha sonraki yıllarda Bektaşilik gibi tarikatların
rolü olmuştur. Sühreverdiyye'den Evhadüddin-i Kirmfuıi (ö.
634/1237), Kübreviyye'den Mirsadü'l-ibtid'ın yazan Necmeddin-i Daye (ö.
654/ 1256), Belli'ten gelen Mevlana (ö. 672/ 1273) aşk ve irfan erbabınca bir kutup
sayılmış, özellikle Mesnevi' si Türk TasavvufEdebiyatına çok büyük etki yapmıştır.
Aynı yıllarda Sadreddin Konevi (ö. 673/1274) üvey babası İbnArabi'nin
(638/ 1240) fikirlerinin Anadolu' da yayılmasına öncülük etmiş, Fahreddin-i Iraki
(688/ 1289?) Lemaat'mıAnadolu' da yazmış, Selçuklu veziri Muinüddin Pervane
ona Tokat'ta tekke yaptırmıştır. Bu dönemde Kırşehir ve dolaylarında Hacı
Bektaş-ı Veli, OrtaAnadolu'da Yunus Ernre gibi ünlü sufiler bulunmaktadır.
Osmanlı döneminde başlangıçta yalnızca dinin, giderek tasavvufun etkisiyle
meydana gelen ve büyük bir kısmı yazıya geçirilen Türk Tasavvuf Edebiyatı­
nın doğuş dönemindeki ürünleri için "dini-tasavvufi" bir niteleme yapılabilir.
Türk tasavvuf şiirinin bir bölümü öğüt verici, uyarıcı ve öğreticidir. Bir bö-
lümü ise tasavvuf neşvesi içinde ilahi bir inancın heyecanıyla yazılmış, içtenli-
ği ve coşkunluğuyla bütün halkın zevkine hitap edebilen şiirlerdir. Öğretici ve
uyarıcı olan eserlerde züht ve takva büyük yer tutarken rindane ve aşıkane olan
şiirlerde 1irizm ön plana çıkmıştır. Burıların ilahi ve nefes adıyla bestelenerek
söylenınesi Türk tasavvuf şiirinin halka yayılmasında büyük rol oynamıştır.
Halkın ruhi yükselişinde, irfan ve h üner sahibi olmasında, n efi s eğitiminde tasavvuf
erbab~ ve onların yazdığı eserlerin etkisi büyük olmuştur. Bu tür eserlerde
vahdet-i vücut (varlık birliği), Tanrının sıfatları, ilahi aşk, insan-ı kamil, ahlaki
ve rUhi eğitim, velayet, keramet, sohbet, halvet, zikir, insanın yüceliği, yaratılış,
tecelli, nefy ü ispat, seyr ü süluk, adab erkan, meratip, dünyanın farıili­
ği, nefsin kötülüğü, gibi konular büyük yer tutar.
d) İlk Temsilcileri
Literatürünü vereceğimiz yüzyıllarda yaşamış başlıca mutasavvıf şair ve yazarlanmız
şurılardır: Eserleri Farsça olmasına rağınen Mevlana Celaleddin-i
Rumi Türkçe sözler, terkipler kullanmış, millernma beyitler ve şiirler yazmıştır.
Mevlana'ın oğlu Sultan Veled'in (ö. 712/1312) divanından, mesnevilerinden
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 5 (1, 1)
336 TALİD, 5{10), 2007, A. Bilgin
derlenen Türkçe beyitler ayn bir divan meydana getirecek kadar çoktur. Divan
sahibi olmasa da Çarhname'siyle Ahmed Fakih dini-tasavvufi edebiyatınAnadolu'da
ilk temsilcilerindendir. Hoca Fakih'in geleceğini müjdeleefiği ve 1302-
1320 yıllan arasında Horasan'dan gelerek Seydişehir' i kurmuş olan Seyyid Harun
Anadolu'nun Türkleşmesinde görev yapan Türk sufilerindendir. Bektaşili­
ğin kurucusu kabul edilen Hacı Bektaş-ı Veli'nin (ö. 66911271 ?) Arapça Makalat'ının
Türkçe'ye mensur ve manzum tercümeleri yapılmıştır. Ahi Evran'ın
dervişlerinden Ahmed Gülşehri (ö. 7171 1317' den sonra) Farsça Felekname' sinde
ve Attar'dan çevirdiği Mantıku't-tayr'mda tasavvufi konulan işleyen şairlerimizdendir.
Aşık Paşa'nın dedesi Baba İlyas bu yüzyılda Anadolu'ya gelerek
Amasya'da yerleşmiş, Baba! adı verilen bir zümrenin şeyhi olmuştur.
Yüzyılın ikinci yansı ile XIV. yüzyılın ilk yıllarında yaşayan Yunus Errıre (ö.
720/ 1320-1321), Anadolu' da Tekke şiirinin en güçlü temsilcisi dir. Orta Asya' da
Ahmet Yesevi ve dervişlerinin "hikınet"leriyle başlayan çı ğın Anadolu' da devam
ettiren Yunus, klasik sfıfi terıninolojisini Türkçeleştirıniş, İslfuni ve insani
değerleri tasavvufi düşünce içerisinde en güzel biçimde sunabilmek için kendi
öz dilini ve terıninolojisini kullanmıştır. Mesnevi nazım şekliyle yazılmış olan
Risaletü'n-nushiyye'si ise ahlaki-didaktik bir eserdir.
Kendisinin bir tarikata bağlı olup olmadığını tespit eı:Iemesek de Aşık Paşa
(ö. 733/1332) bu dönemde yazdığı Garibname'sinde tarikat adabından, şeyh
mürit ilişkilerinden söz etmiş, bu eseriyle Oğıız Türkçesi'nin Anadolu' da teşekkülüne
büyük katkı sağlamıştır. XIII. yüzyılın sorılan ile XIV. yüzyılın başlarında
yaşayan Said Errıre'nin 19 şiiri tespit edilmiştir. Bu şiirlerde Yunus Errıre'nin
etkisi açıkça göriilür. XIII. yüzyılda Divan şiirinin ilk temsilcilerinden olduğu
sarıılan ancak son yapılan araştırmalarda 1348 yılında hayatta olduğu anlaşılan
Şeyyad Hamza'nın şiirlerinde de dini-tasavvufi unsurlar yer alır. Menakıbü'larifin
adlı Farsça eserin sahibiAhmed Efiald'nin (ö. 76111360) dört Türkçe gazeli
bulurımaktadır.
Bektaşilikte önemli biryere sahip olanAbdal Musa ve onun yetiştirdiği Kaygusuz
Abdal (ö. 848/1444?) Yunus Errıre'nin en iyi takipçilerinden ve Türk tasavvuf
şiirinin önde gelen şahsiyetlerindendir, divanında çoğu aruzla yazılmış
400 kadar şiiri vardır. Aynca mensur ve manzum başka eserleri de bulurımaktadır.
Alaylı ve şathiye türü şiirlerinde Yunus tesiri açıkça göriilür.
Bu yüzyılın ikinci yansında Azerbaycan ve Anadolu' da büyük ün kazanan
ve daha çok Hurufiliği ile tanınan XIV. yüzyıl Türk şiirinin en büyük şairi Nesimi'nin
(ö. 820/1417?) Türk edebiyatma etkisi büyük olmuştur. O, yalnız tasavvufi
şiirde değil Divan şiirinin mazmurılarını klişeleştiren ilk şairlerden biri olarak
da kabul edilir.
XV. yüzyıla gelindiğinde Hacı Bayram-ı Veli, Akşemseddin, Eşrefoğlu Rumi
ve Yazıcızadeler gibi büyük sfıfilerin yetiştiği göriilür. Tasavvufi düşünce yay-
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 5 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı literatürü 337
gınlaşır, Zeyniyye ve Mevleviyye gibi tarikatlar yüksek mabfillerde rağbet gö-
rür. Bu yüzyılda Anadolu' da Türk tasavvuf şiirinin geliştiğini, kurumsallaşan ve
çeşitlenen tarikatlar çerçevesinde halka hitap eden mutasavvıf şairlerinin yetiştiğini
müşahede ederiz. Bu yüzyıla kadar İran edebiyatının etkisiyle tamamen
tasavvufi: bir mahiyet gösteren Osmanlı şiirinde Yunus Emre'yle canlanan
milli tarzı da bırakmadan bu tür şiirlerin daha güzel örnekleri verilir.
Yüzyılın ilk telif eseri Süleyman Çelebi'nin (ö. 825/1422) Mevlid'idir (Vesiletü'n-necat).
Yüzyıllardan beri Türk toplumunda çok değişik vesilelerle okuna
gelen eser Anadolu ve Balkanlardaki Müslüman toplumlar arasında çok büyük
bir üne sahiptir. Hüseyin Vassaf (ö. 1929) Gülzdr-ı Aşk adıyla tasavvufi: bir şerhini
yapmıştır.
Hacı Bayram-ı Veli (ö. 833/l429-30)'nin günümüze ulaşan aruzla iki, heceyle
üç şiiri bulunsa da, kendisi asıl ün ünü ilk Türk tarikatı olan Bayrarniyye'yi
kurması ve yetiştirdiği halifeler dolayısıyla kazanmıştır. Milli vezinle ve sade
Türkçe ile söylediği ilahileri de tasavvuf yolunun büyükleri tarafından şerh
edilmiştir. Birkaç şiiri bulunan Emir Sultan (ö. 833/1429) tarikat şeyhi olması
ve birçok mürit yetiştirmesi ve adına menakıbname yazılan şeyhlerden olması
nedeniyle bu vadide ayrı bir yere sahiptir. Merziforılu Abdilirahim-i Ruı:nl (ö.
850/1446 ?) Aşkname adı verilen divanı henüz ele geçmemiş, günümüze altı şiiri
ulaşmıştır. Şiirlerindeki lirizm ve dilinin sadeliği yönünden dikkat çeken bir
mutasavvıf şairirnizdir.
Bu yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan ve Muhammediyye adlı eseriyle
Anadolu ve Rumeli'nin yanı sıra Kırım, Kazan ve Başkurt Türkleri arasında da
tanınan Yazıcıoğlu Mehmed (ö. 855/1451) Hacı Bayram-ı Veli'den nasip almış
mutasavvıflardandır, tekkesi olduğu bilinmektedir. Eserde tasavvufi: unsurların
kasidelerde yoğun olarak kullaruldığı dikkat çekmektedir. Eserdeki "Kaside ilahiye"
başlıklı manzume tekke şiirinde "ilam" adıyla gelişecek olan bir türün
başlangıcı olmuştur. Zeyniyye'yi Anadolu'ya getirmiş ve Arapça bir çok tasavvufi
eserler kaleme almış olan Abdüllatif Kudsi (ö. 856/1452) II. Murad döneminde
yaşamış Önemli sfıfilerdendir. Fatih'in hocalarından Akşemseddin'in
(ö. 863/1459) çoğu tasavvufi: konularda, Türkçe, Arapça çeşitli eserleri vardır.
Beşi heceyle diğerleri aruzla olmak üzere toplam otuz sekiz adet şiiri bulunmaktadır.
Yunus yolunu tutan Kadiriliğin Eşrefiyye kolunun kurucusu Eşrefoğ­
lu Ruı:nl'nin (874/1469~70) divanındaki 129 şiirinden 39'u heceyledir. Divanı~
nın dışında başka eserleri de bulunan şairin Müzekki'n-nüfus adlı eseriyle halkın
din ve ahlak anlayışında etkili olduğu anlaşılmaktadır.
XV. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan Kemal Ümmi'nin (ö. 880/1475) ünü
Anadolu'da kalınayıp Kırım, Kazan, Özbek ve Başkurt Türkleri arasında da yayılan
sufi şairlerimizdendir. Yunus yolunda şiirler yazan şairimizin divanında
yedisi mesnevi olmak üzere 140 şiiri bulunmaktadır. Kırk Armağan, Risale-i
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 6 (1, 1)
338 TALİD, S(ıo), 2007, A. Bilgin
lman veRisale-i Vefat gibi birkaç küçük eseri daha vardır. Bayramiyye-Şemsiyye
tarikatının Tennfıriyye kolunun kurucusu oları, şiirlerinde Aşık ve İbrahim
malılasını kullarıarı İbrahim Tennfıri'rıirı (ö. 887/1482) ibadetlerin tasawufi
anlamda yorumlarıdığı ve çeng, def, ney, küfr, şahid, zünnar vb. terimierin
açıklarıdığı Gülzdr-ı Manevf adlı mesnevisi vardır. Aşık malılasını kullarıarı şairin
bestelenmiş şiirleri de bulunmaktadır. Akşemseddirı'in halifelerinden Abdürrahim
Karahisarf (ö. 888/1483'ten sonra) Vahdetname'de tasawufi esasları
kısa hikayelerle anlatmıştır. Münyetü'l-ebrar ve gunyetü'l-ahyar adıyla kaleme
aldığı eseri ise Selve adlı bir eserin Türkçe çevirisidir.
Yıne aynı yıllarda yaşamış oları Kasun b. Mahmud Karahisarf (ö. 891/1486),
Türk tasavvuf düşüncesini ve edebiyatını etkileyen önemli eserlerden biri oları
Necmeddirı-i Daye'rıirı Mirsddü'l-ibdd'ını lrşddü'l-mürfd ile'l-Murdd adıyla
Türkçe'ye tercüme etmiştir. Halvetiyye'den Dede Ömer Ruşeni'ııin (ö.
892/1487) şiirlerinden onun güçlü bir şair olduğu anlaşılmaktadır. Miskinname,
Neyname, Çobanname gibi eserlerinde Mesnevf'den çok etkilendiği anla-
şılmaktadır. Şiirlerinden bazıları çeşitli makamlarda bestelenerek tekkelerde
okunmuştur. Halvetiyye'rıirı Cemaliyye kolunun kurucusu oları Cemal-i Halveti
(ö. 899/1494) tasavvufve tekke kültürünün yayılmasında etkin bir rol oynamıştır.
Cemal-i Halveti'rıirı beyit ve hadis şerhlerinden başka birçok tasavvufi
eseri ve divarıçesi bulunmaktadır, şiirlerinden bazıları bestelenmiştir.
Muhyiddirı (ö. 900/1495) Hızımame'sinde (1904 beyit) dervişin maddi ve manevi
ruemlere seyahatini destani tarzda anlatır. Asıl adı Şeyh Mehmed Dede
Sultarı oları yazarın "Muhyiddirı ve Dolu/Tolu" malılasını kullarıdığı görülür.
Bu yüzyılın sarılarında Zeyniyye'rıirı Anadolu'da yayılmasında önemli rolleri
bulunarı mutasavvıflardarı birisi de Şeyh Vefa (ö. 896/1491) olmuştur. Tekkesine
birçok sarıat ve ilim erbabının devam ettiği bilinmektedir.
Gülşen-i Rdz Tercümesi (Elvarı-ı Şiriizi'den), Tarikatname (Pir Muhammed),
Ma'nevf-i Murddf (Muini), Mürşidü'l-ubbdd ve Nüsha-iAlem (Arif), Ravzatü'l-envar
(Ahmed Hayali), Bazname (Gülşeni-i Saruhfuıl), Gülşen-i Tevhfd
(Davud-ı Halveti) gibi mesneviler bu dönemde tasavvuf düşüncesinin Anadolu'da
yayılmasında etkili olmuş eserlerin başında gelmektedir.
literatür
XIII.-XV. yüzyıl Türk Tasavvuf Edebiyatının kaynakçasına yüksek lisarıs ve
doktora tezlerini, kitapları ve makaleleri aldım. Yazmaları, Arap harfleriyle yayınlarımış
kitap ve makaleleri, arısiklopedi maddelerini, Yunus Emre, Mevlarıa,
Hacı Bektaş Veli ve Hacı Bayram Veli gibi ürılü şair ve sufilerimiz adına düzenlenmiş
oları çeşitli sempozyum bildirilerirıirı kitaplarını bu literatüre dahil etmedim.
Özellikle Yunus Emre ve Mevlarıa ile ilgili burada aldığımız seçme bir kaynakça
olmuştur, bu iki şair:iniiz için müstakilliteratür kitapları hazırlanmalıdır.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 6 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatüro 339
ı. Tezler
Akbaş, Hurşit, "Münyetü'l-Ebriir ve Gunyetü'l-Ahyiir, Metin Sözlük (lb-31a)", Yüksek
Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi SBE, 1996, 275 s.
Alay, Zehra, "Muhyiddin Çelebi'nin Hızımam esi, İnceleme-Metin", Yüksek Lisans Tezi,
Selçuk Üniversitesi SBE, 2005, 185 s.
Alp arslan, Ali, "Aşık Paşa' da Tasavvuf', Doktora Tezi, İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Bölü-
mü, 1961, 85 s.
Alparslan, Ali, "Cavidfuı-name'nin N esimi'ye Tesiri", 1967, doçentlik tezi, İÜ Edebiyat
Fakültesi.
Atasoy, Faysal Okan, "Melhame-i Şeyh Vefa", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversi-
. tesi SBE, 2001, 161 s.
Ayan, Hüseyin, "Nesiıni: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Metni",
Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, 1970, I-II.
Aydernir, Semra, "Dede Ömer Ruşeni: Hayatı, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni",
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1990, 328 s.
Azade, Ertuğrul Musabeyli, "Dede ömer Ruşeni'nin Eserleri (İlmi, Tenkidi Metni)",
Azerbaycan Milli İlimler Akaderniyası, I-II, 492 s.
Azamat, Nihat, "II. Murat Devri Kültür.Hayatı", Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi
Türkiyat Araştırmalan Merkezi, 1996.
Baba, M. Okan, "Menakıb-ı Emir Sultan", Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE,
1991, 504s.
Bağdernir, Abdullah, "Müzekki'n-nüfı1s", Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, 721 s.
Bankır, Mehmet Malik, "Gülşen-i Raz", Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE,
1997,459 s.
Bulut, Muhammed Ali, "Egridirli Seyh Mehmet Dede Sultan'ın Hızırname'si: İncele-
. me-Metin", Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi SBE, 2003, 238 s.
Cebecioğlu, Ethem, "Hacı Bayram-ı Veli ve Tasavvuf Felsefesi", Doktora Tezi, Ankara
Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, 1990 (basıldı).
Cunbur, Müjgan, "Gülşehri ve Mantıku't-tayr'ı", Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi
Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, 1952.
Damar, Abdullah·, "Bursa' da Nakşibendiyye Kültürü ve Ahmed İlahi Tekkes i", Yüksek
Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi SBE, 1993, 68 s.
Dede, Behçet, "Yunus Emre'nin Eserlerinin Tablili", Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi
SBE, 1990, 275 s.
Duran, Harniye, "Hacı Baktaş-ı Veli'nin Makalannda Din ve Tasavvuf', Yüksek Lisans
Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, 1987, 131 s.
Dündar, Selda, "Vıladet-name-i Hürıkiir Hacı Bektaş Veli", Yüksek Lisans Tezi, Mersin
Üniversitesi SBE, 2002,318 s.
Fidan, Mustafa, "İbrahim Tennuri-Gülziir-ı Ma'nev1", Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi
SBE, 1995, 757 s.
Gedik, Sadi, "Münyetü'l-ebriir ve gunyetü'l-ahyiir: Metin-Sözlük (62b-92b)", Yüksek
Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi SBE, 1998, 291 s.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 7 (1, 1)
340 TALİD, 5(10), 2007, A. Bilgin
Güler, Kadir, "İbrahim Beg Divanı: İnceleme-Metin-İndeks-Sözlük", Doktora Tezi, Erciyes
Üniversitesi SBE, 1995, 546 s.
Güneş, Mustafa, "Eşrefoğlu Rumi ve Divanı: İnceleme-Metin", Doktora Tezi, İnönü
Üniversitesi SBE, 1994, 505 s.
Hickrnan, W. C., "Eşrefoğlu Rurnf: Fifteenth Century Anatatian Mystic Poet", Doktora
Tezi, Harvard Üniversity, 1972.
İspir, Meheddin, "İbrahim Tennuri, Gülzar-ı Ma'nevi: İnceleme-Metin", Yüksek Lisans
Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, 1998, 274 s.
Kanashayeva, Gulzhazira, "Türkistan' danAnadolu'ya Gelen MutasavvıfEdiplerve Şairler",
Yüksek Lisans Tezi, Gaii Üniversitesi SBE, 2001, 118 s.
Karasakaloğlu, Nuri, "Dil-güşa (Dede Ömer Ruşem)", Yüksek Lisans Tezi, Atatürk
Üniversitesi SBE, 1998, 309 s.
Karpuz, Hacı ömer, "Abdurrahim Karahisari'nirı Vahdetnarnesi: Gramer incelemesi,
Metin, İndeks", Doktora Tezi, ErzurumAtatürk Üniversitesi SBE, 1991,408 s.
Keskin, Ayşe Gülay, "Abdürrahim Karahisari'nirı Hayatı, Eserleri ve Vahdet-narne Mesnevisinirı
Tenkidli Metni", Doktora Tezi, Gazi Üniveristesi SBE, 2001, 499 s.
Keskinkılıç, Esra, "Eşrefoğlu Rumi, Tarikatnarne", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi
Türkiyat Araştırınalan Enstitüsü, 1996, xvi+275 s. (basıldı).
Kıstırak, Sairn, "Abdürrahim Karahisari'nirı Vahdet-narne'si: Tenkitli Metin-Sözlük",
Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, 1999, ili+254 s.
Kiraz, Serniha, "Şeyh İbrahim Tennuri Gülzar-ı Ma'nevi: İnceleme-Metin-Tıpkıbasırn",
1991, YüksekLisans Te~, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırınaları
Enstitüsü, 116 s.
Koç, Kasım, "Abdullah İlillii'nirı Hayatı, Eserleri, Keşfu'l-vil.ridat'ının Tahlili ve Fikirleri",
Yüksek Lisans Tezi, illudağ Üniversitesi SBE, 1995, 106 s.
Küçükkaya, M. Askeri, "Evliya Çelebi'nirı Seyahatnarnesirıde Tasavvufi Kültür", Yüksek
Lisans Tezi, Harran Üniversitesi SBE, 2002, 422 s.
Oymak, Güner, "Eşrefoğlu Abdullah: Tarikatnarne", Yüksek Lisans Tezi, Ersiyes Üniversitesi
SBE, 2000, 235 s.
Öztürk, Dursun, "Kemal Ürnrn1:Öivanı, İnceleme-Metin", Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü
Yıl Üniversitesi SBE, 1992, 531 s.
Pekolcay, Necla, "Türkçe Mevlid Metinleri", Doktora Tezi, İÜ Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü, 1950.
Sabuncu, Zeynep, "Mevlevi, Bektaşi Bayrarni Tarikatlerille Bağlı Dört Evliya Menakıpnarnesi
Üzerirıe Bir İnceleme", Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi SBE,
1989, xili+256 s.
Sarıçiçek, Ramazan, "Kemal Ümrni: Hayatı, Sanatı ve Divanı, İnceleme-Metin", Doktora
Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, 1998, 835 s.
Sarıtaş, Kamil, "Tasavvuf Felsefesi Açısından Abdilirahim Karahisari'nirı Fikirleri",
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, 2005, 192 s.
Sayın, Ernirıe Sevim, "Yunus Enıre'nirı Bir Şathiyesi ile İlgili Şerhler", Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 1985, 148 s.
Sözbilici, Şaban, "Münyetü'l-ebrarve gunyetü'l-ahyar: Metin-Sözlük (31a-62b)", Yüksek
Lisans Tezi, Kahrarnarunaraş Sütçü İrnarn Üniversitesi SBE, 1996, 276 s.
Şahirı, Mehmet, "Mü'rnirı b. Mukbil: Miftahu'n-m1r ve hazil.inü's-sürfu", Doktora Te-
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 7 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatürü 341
zi, İnönü Üniversitesi SBE, 1994, 1473 s.
Topal, Erol, "Münyetü'l-ebril.rve gunyetü'l-ahyil.r: Metin-Sözlük", Yükseklisans Tezi,
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi SBE, 2000, 290 s.
Tunç (Aydernir), Semra, "Dede Ömer Rı1şeni, Hayatı Eserleri ve Divilnı'nın Tenkidli
Metni", Yüksek lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, 1996, 328 s.
Uzun, Mustafa, "Dede Ömer Ruşeni'nin Hayatı, Eserleri ve Miskinnfun.esi", Doktora
Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 1982, viii+301 s.
Ülken; Fatih, "Elvan-ı Şirazi'nin Güşen-i Raz Tercümesi: İnceleme Metin", Doktora
Tezi, Ege Üniversitesi SBE, 2002, Ü+553 s.
Ünal, Hidayet, "Rı1şeni Ömer Dede'nin Çoban-name Mesnevisi: İnceleme-Metin",
Yüksek lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, 2003, 297 s.
Yavuzer, Hayati, "Kemal Ümmi Divanı", Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, 1997,
xxi+700 s.
Yılmaz, Adile, "Eşrefoğlu Rumi Divanı: İnceleme", Yüksek lisans Tezi, Gazi Üniversitesi
SBE, 1993, 194 s.
2. Kitaplar
Abdullah Veliyyüddirı Bursevi, Eşrefoğlu Rumi: Hayatı-Menkıbeleri-Şiirleri, Abdullah
Uçman ve Önder Akıncı (haz.), istanbul: BedirYayınevi, 1976, 159 s.
Abdilikerim b. Şeyh Musa, Makaltlt-ı Seyyid Harun, Cemal Kurnaz (yay. haz.), Ankara:
Türk Tarih Kurumu, 1991, viii+125 s.
Ahmed Eflaki, Menakıbü'l-Arifln, çev. Tahsin Yazıcı, I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu,
1976, 1222 s.
Ahmed-i Yesevf: Hayatı, Eserleri, Tesirleri, Mehmet Şeker ve Necdet Yılmaz (haz.), İstanbul:
Seha Neşriyat, 1996, 604 s.
Ahmet Yesevz: Hikmetleri, İbrahim Hakkulov (haz.), çev. Erhan Sezai Toplu, Ankara:
Milli Eğitim Bakanlığı, 1995, 330 s.
Akar, Metin, Doğumunun 750. Yılında Mektuplarla Yunus Emre, İstanbul: Ötüken
Neşriyat, 1992, 199 s.
Akkuş, Muzaffer, Gülşen-i Riiz: İnceleme-Metin-İndeks- Tıpkıbasım, Niğde Üniversitesi
Yay., 2004.
Algill, Hüseyin, Bursa'da Medftın Osmanlı Sultanlan ve Emir Sultan, istanbul: Marifet
Yay.,· 1982, 312 s.
Altınok, Baki Yaşa, Hacı Bayram Veli, Bayramilik, Melamiler ve Melamilik, Ankara:
Oba Kitabevi, 1995, xv+ 273 s.
Artun, Erman, Dinf-Tasavvufl Halk Edebiyatı, İstanbul: Ki tab evi, 2006, 380 s.
Aşkar, Mustafa, İskilipli Şeyh Muhyiddin Yavsf: Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı,
Ankara: Vera Yay., 1996, 122 s.
Aşkar, Mustafa, Molla Fenari ve Vahdet-i Vucud Anlayışı, Ankara: Muradiye Kültür
Vakfı, 1993, xiv+224 s.
Aşkar, Mustafa, TasavvufTarihi Literatürü, Ankara: Kütür Bakanlığı Yay., 2001, 477 s.
Ayan, Hüseyin, Nesfmf: Hayatı, EdebE Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli
Metni, I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu, 2002, 933 s.
Ayni, Mehmet Ali, Hacı Bayram-ı Veli, Hüseyin Rahmi Yanarılı (sad.), İstanbul: Akabe
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 8 (1, 1)
342 TAI1D,.S(l0), 2007,A. Bilgin
Yay., 1986, 216 s.
Ayni, Mehmet Ali, TasavvufTarihi, Hüseyin Rahmi Yananlı (sad.), İstanbul: Kitabevi,
1992,368 s.
Bakı, Edip Ali, OnbeşinciAsır Ahlak ve TasavvufŞairi MısırlıoğluAbdurrahim Karahisarf,
Afyon, 1953, 150 s.
Bakırcıoğlu, N. Ziya, Yunus Emre Divanı: Hayatı, Şiirleri, Şiirinin Özellikleri Hakkında
Yazılanlardan Seçmeler, İstanbul: Ötük:en Neşriyat, 2003, 463 s.
Başgöz, İlhan, Yunus Emre: Araştırma ve Şiirlerinden Güldeste, İstanbul: Pan Yay.,
1990,328 s.
Baykal, Kazrm, Süleyman Çelebi ve Mevlid, Kadir Atlansoy (haz.), Bursa: Bursa Eski
Eserleri Sevenler Kurumu yayını, 1999.
Bayram, Mikail, Ahi Evren, Tasavvufi Düşüncenin Esas lan, Ankara: Türk Diyanet Vakfı
Yay., 1995, 212 s.
Bayramoğlu, Fuat, Hacı Bayram-ı Veli: Yaşamı, Soyu, Vakfı, I-II, Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yay., 1983.
Bilgin, Azmi, Yunus Emre, İstanbul: Şule Yay., 2000, 184 s.
Binark, İsmet- Sefercioğlu, Nejat, Yunus Emre Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi:
Kitap, Makale, Ankara: Milli Ktp. Yardım Derneği, 1970, iX+ 48 s.
Boratav, Pertev Naili, Yunus Emre: Hayatı, Sanatı, Şiirleri, istanbul, 1975.
Cebecioğlu, Ethem, Hacı Bayram Veli ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara: M uradiye Kültür
Vakfı, 1994, 360 s.
Cebecioğlu, Ethem, Hacı Bayram Veli, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991, xii+227 s.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yay.,
2004, 741 s.
Cerralıoğlu, A, Şeyh Bedreddin ve Türkiye'de Sosyalizm Hareketleri, İstanbul: Çığ Yay.,
1966,62 s.
Ceylan, Ömür, Tasavvufi Şiir Şerhleri, İstanbul: Kitabevi, 2000, 463 s.
Coşan, Esad, Hacı Bektaş-ı Velf: Makalilt, istanbul: Seha Neşriyat, ts. [1986], 127 s.
Coşan, Esat, Yunus Emre ve Tasavvuf, Metin Erkaya (haz.), İstanbul: Seha Neşriyat,
1995,96 s.
Çelebioğlu, Amil, Eski Türk EdebiyatıAraştırmalan istanbul: MEB Yay., 1998, 789 s.
Demirel, Mustafa, ibrahim Tennuri, Gülzar-ı Manevi: Giriş-İnceleme-Metin-SözlükTıpkıbasım,
İstanbul: Çağrı Yay., 2005, cxii+281, 206 s.
Develi, Hayati, Ahmed Yesevf, İstanbul: Şule Yay., 1999, 167 s.
Dindar, Bilal, Şayh Badr al-Dfn et ses Waridat, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yay., 1990, 116 s.
Eraslan, Kemal, Divan-ı Hikmetten Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991, 498 s.
Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, istanbul: Marmara Üniversitesi İlalıiyat Fakültesi
Yay., 1994, 518 s.
Erdoğan, Abdulkadir, Şeyh Vefa, İstanbul: Ahmed İhsan Basımevi, 1941, 84 s.
Eşref b. Ahmed, Fütüvvetname, Orhan Bilgin (neş.), istanbul, 1992.
Eşrefoğlu Divanı, AsafHalet Çelebi (neş.), Ankara: Hece Yay., 2002, 215 s.
Eşrefoğlu Rumi Divanı, İstanbul: Cağaloğlu Yayınevi, 1967, 80 s.
Filipoviç, Nedim, Pirine i Şejh Bedreddin, Saraybosna, 1971.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 8 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatürü 343
Gölpınarlı, Abdülbaki, 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul: Gerçek Yay., 1969,222 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Gülşen-i Riiz Şerhi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972, 240 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Hacı Bektaş-ı Velf: Vilayetname, İstanbul 1952.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana Celaleddin: Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden
Seçmeler, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1985, 334 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlanadan Sonra Mevlevilik, İstanbul: İnk:ılap ve Aka Kitabevleri,
1983, 568 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Simavna Kadısıoglu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Eti Yayınevi,
1966,127 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul:
İkılap ve Aka Kitabevleri, 1977, xvi+419 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Türk TasavvufŞiiriAntolojisi, İstanbul, 1972, 299 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre Divanı, İstanbul, c. I-II, 1943 ve c. ID, 1948.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre ve Tasavvuf, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1961, vii+515
s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre ve Yattıgı Yer, Eskişehir : Yunus Emre Derneği,
1963,31 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre: Hayatı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: Altın Kitaplar
Yayınevi, 1971, 511 s.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre: Risalat an-Nushiyya ve Divan, İstanbul: Eskişehir
Turizm ve Tamtma Derneği, 1965, LIII, 310,417 s.
Göl pınarlı, Abdülbaki, Yunus ileAşık Paşa ve Yunus'un Batıniligi, İstanbul: Kenan Basımevi,
1941, 52 s.
Gölpınarlı, Abdülb8ıd, Yunus Emre Divanı: Metinler, Sözlük, Açıklama, İstanbul: Ahmed
Halid Kitabevi, 1943, 832 s.
Gölpınırlı, Abdülbaki, Melfimflik ve Melamfler, İstanbul: Gri Yay., 1992, 381 s.
Gilldaş, Ayhan, Abdülvasi Çelebi: Halilname, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1996, viii+548 s.
Gülşehıi, Mantıku't-tayr, Agah Sım Levend (neş.), Ankara 1957, 32, 298 s.
Günay, Umay-Horata, Osman, Yunus Emre Risfiletü'n-nushiyye, Ankara 1994.
Güneş, Mustafa, İznikli Eşrefoglu Rumi'nin Hayatı Eserleri ve Divanı, istanbul: Sahhaflar
Kitap Sarayı Yay., 2006, 166 s.
Güneş, Mustafa, Eşrefoglu Rumi, İstanbul: Timaş Yay., 1998, 166 s.
Güneş, Mustafa, Eşrefoglu Rumi Divanı:İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, [Ankara,
2000], 494 s.
Güneş, Mustafa, Eşrefoglu Rflmz. Hayatı, Eserleri ve Dzvfinı'ndan Seçmeler, Ankara:
KültürBakanlığYay., 1999,230 s.
Güngör, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1993, 268 s.
Güzel, Abdurrahman, Di nt-Tasauvuft Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yay., 2004.
Güzel, Abdurrahman, Kaygusuz Abdal Bibliyografyası: Hayatı, Eserlerinden Örnekler,
Bibliyografya, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığ Yay., 1986, 132 s.
Güzel, Abdurrahman, KaygusuzAbdal(Alaeddin Gaybz), Ankara: Akçağ Yay., 2004, 496 s.
Güzel, Abdurrahman, Kaygusuz Abdal'ın Mensur Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yay., 1983, 224 s.
Halil b. İsmail, Simavna Kadısıoglu Şeyh Bedreddin Menakıbı, Abdilibaki Gölpınarlı ve
İsmet Sungurbey (haz.), İstanbul 1967, 205 s.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 9 (1, 1)
344 TALİD, 5{10), 2007, A. Bilgin
HocaAhmed Yeseui'nin Yeni Bulunan Hikmetleri, Mirahmad Mirhaldaroglı (der.), MetinAkar
(haz.), istanbul: RağbetYay., 2001, 112 s.
İbrahim Tennurt, Gülşen-i Niyiiz'dan Seçmeler: Şeyh İbrahim Tennuri Diuanı, Ali Rıza
Karabulut ve Rasinı Deniz (haz.), Kayseri, 1983, 176 s.
İbrahim Tennurt, Gülzar-ıMa'neui ueİbrahim Tennuri, Ramazan YıldızveAliRızaKarabulut
(haz.), Ankara: ElifMatbaası, ts., 213 s.
İlaydın, Hikmet, Yunus Şiirinden Günümüze Yaklaştırmalar Korkma, Ebedt Varsın,
Nihai İlaydın (haz.), Ankara 1998.
Kara, Mustafa, Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ue Zauiyeler, İstanbul: Dergah
Yay., 1990, 477 s.
Kara, Mustafa, Eşrefoğlu Rumi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1995, 200 s.
Kara, Mustafa, Osmanlı'nın Kandili Eşrefoğlu Rumi1 İstanbul: Bilge Yayım Habereilik
ve Danışmanlık, 2006, 105 s.
Kaygusuz, BeZini Nusret, Şeyh Bedreddin Simauent, İzmir: İhsan Gümüşayak Matbaası,
1957, 202 s.
Keskinkılıç, Esra, Eşrefoğlu Rumi: Tarikatname, İstanbul: Gelenek Yay., 2002, 354 s.
Kırkkılıç, Ahmet, Başlangıçtan Günümüze Tasauuuf: İslamiyet Öncesi Mistisizmi, İslamiyette
Tasauuuf, Tasauuufistılahlan, Mezhepler ue Tarikatlar, istanbul: Timaş
Yay., 1996, 349 s.
Kocatürk, Sadettin, Gülşehri ue Felekname, Ankara: Kültür ve Turizm Bakarılığı, 1982,
350s.
Kocatürk, Vasfi Mahir, Tekke ŞiiriAntolojisi, Ankara: Edebiyat Yay., 1968, 564 s.
Köksal, M. Fatih, Deruiş Hayali: Rauzatü.'l-enuar, istanbul: Kitabevi, 2003, ix+435 s.
Köprülü, M. Fuad, TürkEdebiyatındaİlkMutasauuıjlar, İstanbul, 1919.
Kurdakul, Necdet, Bütün Yönleriyle Şeyh Bedreddin, İstanbul: Döler Reklam Yay.,
1978,373 s.
Kürkçüoğlu, Kemal Edip, Seyyid Nesimi Diuanından Seçmeler, Ankara, 1985, 412 s.
Mahmud-ı Şebusteri, Şerh-i Gülşen-iRfiz (dışkapakta: Gülşen-iRfiz Şerhı), şfuih: Hü-
seyin Bey, müstensih: Ahmed Ziya, Cengiz Gündoğdu (haz.), İstanbul: Ataç
Yay., 2006, 179 s.
Menakıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli: Vilayetname-i Hacı Bektaş-ı Veli, Abdilibaki Gölpınarlı
(yay. haz.), istanbul: İnkılap Kitabevi, 1958.
Nerimanoğlu, Karnil Veli, Türk Dilinin Bestecisi, Ressamı ue M iman, Ankara, 1994.
Nicholson, Reynold A., İslam Silfileri, Ankara: Kültür Bakarılığı Yay., 1978, 155 s.
Noyan, Bedri (çev.), Aşık Paşa-yı Veli-Garibname, Şakir Keçeli (haz.), Ankara: Ardıç
Yay., 1998.
Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Silfilik: Kalenderiler, Ankara:
TTK Yay., 1992,267 s.
Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ue Mülhidler (XV.-XVII. Yüzyıllar),
Tarih Vakfı Yurt Yay., 1999, 418 s.
Ocak, Ahmet Yaşar, Türk Halk İnançlannda ue Edebiyatında Euliya Menkıbeleri, Ankara,
1984.
Ocak, Ahmet Yaşar, Türk Sufiliğine Bakışlar: Türkiye'de Tarihin Saptınlması Sürecinde,
İstı:i.nbul: İletişim Yay., 1996, 264 s.
Osmanlı Toplumunda Tasauuufue Sufiler: Kaynaklar-Doktrin-Ayin ue Erkan-Tarikat-
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 9 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı Li teratürü 345
lar Edebiyat-Mimari-Güzel Sanatlar-Modernizm, Ahmet Yaşar Ocak (haz.),
Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005, xxxii+656 s.
Özdamar, Mustafa EşrefoğluAbdullah-ı Rumi, İstanbul: Kırk Kandil Yay., 2002, 199 s.
Özdemir, Ahmet, Hacı Bayram Veli ve Eşrefoğlu Rumi, İstanbul: Toker Yay., 2002, 238 s.
Öztelli, Cahit, Yunus Emre: Yeni Belgeler-Bilgiler, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1971, 60 s.
Pekolcay, Necla, Süleyman Çelebi: Mevlid, İstanbul, 1993, ix+201 s.
Pekolcay, Necla ve Selçuk Eraydın, İsliimf Türk Edebiyatı, İstanbul: İrfan Yay., 1976, c.
I: 334 S., c. II: 350 s.
Rıza Tevfik'in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri, Abdullah U çman (haz.), Ankara:
MEB Yay., 2001, 482 s.
Shepherde, V. M., The Turkish Mystical Poet Gülşehri with ParticuZar Reference to his
Mantiq al-Tayr, Cambridge, 1979.
Soylu, Sıtkı, Yunus Emre: Hayatı ve Mezan Hakkında İncelemeler, Karaman: Larende
Basımevi, 1965, 82 s.
Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri, Mecdut Mansuroğlu (yay. haz.), İstanbul: İÜ
Edebiyat Fakültesi Yay., 1958, iv+206, xcix s.
Süleyman Çelebi, Vesfletü'n-necat: Mevlid, Ahmed Ateş (neş.), Ankara: Türk Dil Kurumu
Yay., 1954, 8, 208, 58 s.
Şeyh Bedreddin, Variddt, çev. Cernil Yener, İstanbul, 1970, 126 s.
Taeschner, Frarız, Gülşehrfs Mesnevi auf Achi Evran, den Heiligen von Kırschehir und
Patran der türkisehen Zenfte, Wiesbaden 1955, vii+81, 13 s.
Taeschner, Frarız., Keramat-ı Ahi Evran tabe serah: Bin Mesnevi Gülschehris auf Achi
Evran, Hamburg, 1930.
TasavvufKitabı, Cernil Çiftçi (haz.), İstanbul: Kitabevi, 2003, 751 s.
Taşan, Berin, Abdürrahim Rumf, İzmir, 1975, HO s.
Tatçı, Mustafa, Edebiyattan İçeri: Dinf Tasavvufi Türk Edebiyatı Üzerine Yazılar, Ankara,
1997.
Tatçı, Mustafa, Yunus Emre Divanı I: İnceleme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1990, 500 s.
Tatçı, Mustafa, Yunus Emre Divanı II: Tenkitli Metin, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.,
1990,489 s.
Timurtaş, Faruk, Yunus Emre Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1980, 345 s.
Turan, F. Ahsen, Hacı Bayram Veli: Hayatı Hizmetleri, Fikirleri, Ankara: Bilig Yay.,
2000, viii+59 s.
Turan, Fatma Ahsen, Hacı Bayram-ı Veli, Ankara: Akçağ Yay., 2004, 120 s.
Türk Dili: Yunus Emre Özel Sayısı, Aralık 1990, sy. 480.
Türkiye Akademik Tasavvuf Araştırmalan Bibliyogra.fyası, İstanbul: Aziz Mahmud
HüdaiVakfı, 1997, 18 s.
Uçman, Abdullah, Eşrefoğlu Rumf: Müzekki'n-nüfus, İstanbul: İnsan Yay., 1996, 530 s.
illudağ, Süleyman, TasavvufTerimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay., 2002, 390 s.
Uzun, Mustafa, Dede Ömer Ruşeni, Neyname: Tenkidli Basım, İstanbul, 1990, XXV+ ı 12 s.
Yavuz, Kemal (haz.), Aşık Paşa, Garib-name: Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma,
I-II, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu,
2000.
Yavuz, Kemal, Muinf: Mesnevf-i Muradiyye, Ankara, 1982, 292 s.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 10 (1, 1)
346 TALİD, 5(10), 2007, A. Bilgin
Yesevilik Bilgisi, Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatçı (der.), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
Yay., 2000, 655 s.
Yunus Emre Bibliyografyası, Ankara, ı988, 104 s.
Yunus Emre ile İlgili Makalelerden Seçmeler, Hüseyin Özbay ve Mustafa Tatçı, İstanbul,
1994.
Yunus Emre Özel Sasıyı, Türk Yurdu, 55 inci yıl, ı966, sy. 319/1.
Yunus Em re Şerh leri, N ecla Pekolcay ve Emine Sevini (haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı
Yay., 1991, 222 s.
Yunus Emre'den Seçmeler, derleyen: Abdilibaki Gölpınarlı, (Uluslararası Yunus Ernre
Sernineri Hatırası İstanbul6. 7. 8 Eylül), İstanbul: Akbank'ın bir kültür hizmeti,
Balıa Matbaası, ı971, 87 s.
Yurd, Ali İhsan, Fatih Sultan Mehmed Han'ın Hacası Şeyh Akşemseddin: Hayatı ve
Eserleri, İstanbul: Fatih Matbaası, 1972, cxii+ ı4ı, 10ı, 80 s.
Yurt, Ali İhsan, Akşemseddin (1390-1459): Hayatı-Eserleri, Mustafa S. Kaçalin (yay.
haz.), İstanbul: Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1994, 472 s.
3. Makaleler
Açıkgöz, Nanıık, "Yunus Ernre Divanında Telınih Unsuru Olarak Şahıslar", Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1991, c. V, sy. 2, s. ı-32.
Açıkgöz, Nanıık, "Yunus Ernre'de Ölüm, Genç Ölümleri veya Gök Ekini Biçmek", Diyanet
Dergisi, Ocak-Mart 1991, c. XXVII, sy. 1, s. 115-125.
Agiş, Fazıl, "Abdürralıirn-i RfınıiveAbdürralıirn-i Karahisari'nin 'lşk-narneleri.", Türk
Dili, Mart 1998, sy. 555, s. 249-252.
Akar, Metin, "Osmanlılarda Yesevilik", Bir: Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Temmuz
1994, sy. ı, s. 11-17.
Aksan, Doğan, "Yunus Ernre'de Dil Ustalığı", Türk DilleriAraştırmalan 1992, ı992, s.
52~68.
Aksoy, Hasan, "Türk Edebiyatında Mevlidler", Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yay.,
2002,c.1J,s. 758-76ı.
Ali (Muallirn) Vahit, "Kemal Ümıni Hakkında", Halkbilgisi Haberleri, ı933, yıl3, sy. 30,
s. 2ı2-2ı5.
Alp tekin, Turan, "Yunus Şiirlerinin Stilistik ve Yapısal Çözümleme Denemesi İçiri Prolegomen",
Journal of Turkish Studies: Türklük BilgisiAraştırmalan 2000, c.
XXIV, sy. ı, s. 9-56.
Aşkun, Cem Vehbi, "Merzifonlu Abdilirahim Rumi", Halkbilgisi Haberleri Mecmuası,
ı938,c.Vll,sy. 79,s. ı5ı-ı54.
Ayan, Hüseyin, "Kul Nesiini'ye Ait Olduğu Sarulan Şiirler", Edebiyat Fakültesi AraştırmaDergisi,
ı974, sy. 6, s. 2ı-33.
Banarlı, Nihad Sami, "Büyük Nazireler, Mevlid ve Mevlid'de Milli Çizgiler", İstanbul
Yüksek İslô.m Enstitüsü Dergisi, ı962-ı963, yıl: ı, sy. ı, s. 4-24.
Barkan, Ömer Lütfi, "Osmanlı İrnparatorluğıında Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu
Olarak Vakıflar ve Ternlikler, I. İstila Devrinde Kolonizatör Türk Dervişleri ve
Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, ı942, sy. Il, s. 279-386.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 10 (1, 2)
........._ -- __ , --
Türk Tasavvuf Edebiyatı literatürü 347
Bayramoğlu, Fuat, "Hacı Bayram-ı Veli Hakkında Yeni Bilgiler: Bulunan İki El Yazması
Eser", L Hacı Bayram-ı Veli Sempozyomu Bildirilen, 8-9 Mart 1990, ı99ı, s.
37-54.
Baysun, Cavit, "Emir Sultan'ın Hayatı ve Şahsiyeti", Türk Dili, ı949, c. I, s. 77-99.
Bilgin, Azmi, "Tasavvufve Tekke Edebiyatı", İlmzAraştırmalar, ı995, sy. ı, s. 6ı-82.
Bilgin, Azmi, "Tasavvufi Düşünce ve İlk Mutasavvıf Türk Şairlerinde Müsfunaha ve
Birlik fikri", Erdem, ı996, c. VIII, sy. 24, s. 895-908.
Bilgin, Azmi, "Abdürrahirrı-i Rfuni", Sahabeden Günümüze Allah Dostlan, ı995, s.
387-391.
Bilgin, Azmi, "Gemeinsaırıkeiten der Tekke (Derwischkloster) und der Diwan (klassische
Verliteratur) Dichturıg", Studia Turcologica Cracoueinsia, 2005, sy. ı o,
s. 57-61.
Bilgin, Azmi, "Osmanlı Şiir Geleneğinde Türk Tasavvuf Şiirirıin Yeri", Türk Dili ue Edebiyatı
Dergisi, 2004, c. XXXI, s. ı 7-24 .
. Bilgin, Azmi, "Fuad Köpriilü ve Tekke Edebiyatı", İlmz Araştırmalar, ı997, sy. 4, s. 4 7-53.
Birdoğan, Nejat, "Otınan Baba ve Velayetnamesi", I. Uluslararası Türk Dünyası Eren
ue Evliyalan Kongresi Bildirilen, Ankara: Ervak Yay., ı998, s. 97-ı ı o.
Bodrogligeti, Andras J. E., "Yasawi Ideology in Muhamrnad ShaybfuıfKhfuı's Vısion of
an Uz b ek İslami c Empire", Journal of Turkish Studies: Türklük Bilgisi Araş­
tırmalan, ı994, sy. ı8, s. 4-57.
Bodrogligeti, Andras J. E., "Ahmed Yesevi'nin Divan-ı Hikmet'ini Anlamak ve Yorumlamak",
çev. Mehmet M ah ur Tulurn, Türk Dünyası Araştırmalan Dergisi,
ı999,sy. ıı8,s. ı69-ı8o.
Burmaoğlu, Harnit Bilen, "Şair Lfuni'i Çelebi ve Emir Sultan", Türk Dili ue Edebiyatı
Araştırmalan Dergisi, II, Prof. Dr. Harun ToZasa Özel Sayısı, ı983, s. ı4-21.
Canım, Rıdvan, "Fır-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevi'de Tasavvuf Düşüncesi", Bilig,
ı996,sy. ı,s.9-ı2.
Ceylan, Ömür "Tasavvufi Edebiyat/Osmanlı Sahası", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı:
Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Yay., 2004, c. IV, s. ı59-ı95.
Ciopinski, Jan B., "The Poetical value of N esimi' s blasphemous gazel", Studia Turcologica
Cracouiensia, 200ı, sy. 8, s. 7-ı5.
Çalışkan, Ade m, "Yunus Ernre'nin Bir ilahisi ve Dilbilim Açısından incelenmesi", Tasauuuf:
İlmz ue Akademik Araştırma Dergisi, 2004, yıl5, sy. ı2, s. ı37- ı57.
Çevirme, Hülya, "Yunus Ernre'nin Bir Şiirirıin Göstergebilim Açısından incelenmesi",
Türkiyat Araştırmalan Enstitüsü Dergisi, 2001, sy. ı 7, s. 75-80.
Demirci, Mehmet, "Müslüman Türklerde Tasavvuf', Türkler, Ankara: Yeni Türkiye
Yay., 2002, c. V, s. 489-497.
Demirel, Mustafa, "Aşık Paşa'nın Elli-namesi ve Dil Özellikleri", Bilig, ı994, sy. 3, s.
202-246.
Elgin, Necati, "Davüd-i Halveti'nin Gülşen-i Tevhidi", Türk Dili ue Edebiyatı Dergisi,
ı964,sy. ı3,s.9ı-98.
Eraslan, Kemal, "Akşemseddin'in Dini-Tasavvufi Şiirleri", TDAY-Belleten, ı987, s. 11-85 .
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 11 (1, 1)
348 TALİD, 5(10), 2007, A. Bilgin
Eraslan, Kemal, "Akşemseddin'in Dini-Tasavvufi Şilileri", Türk Dili, 1984, c. XLVIII,
sy. 394, s. 411-417.
Ercilasun, Ahmet B., "Ahmed Yesevi'nin Şililerinde Ahenk Unsurları", Türk Kültürü
Araştırmalan Şükrü Elçin'e Armağan, Ankara: TKA Enstitüsü, 1993, s. 105-
109.
Filizok, Rıza, "Yunus Emre'nin Şililerinde Hareket İınajları", Türk Kültürü Araştırmalan,
1993, yıl: 29, sy. 1-2, s. 119-125.
Genç, İlhan, "Ahmed-i Yesevi Üzerine Bir Değerlendirme", Buca Eğitim Fakültesi Eğitim
Bilimleri Dergisi, 1993, yıl: 2, sy. 3, s. 35-48.
Gölpınarlı, Abdillbaki, "Aşık Paşa'run Şilileri", Türkiyat Mecmuası, 1936, sy. 5, s. 87-
101.
Gölpınarlı, Abdillbaki, "Halk Edebiyatında Zümre Edebiyatları", Türk Dili, ı Ararlık
1968,c.XIX,sy.207,s.357-375.
Gölpınarlı, Abdillbaki, "Cahit Öztelli'nin Sirnavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin'le İlgili
Yazılarına Dair", Papirüs, 1969, sy. 37, s. 6-13.
Güzel, Abdurrahman, "Tekke Şiiri", Türk Dili: Türk Şiiri Özel Sayısı ill (Halk Şiiri),
1989,sy.445-450,s.251-454.
H emi d Memmedzade, "N esimi'nin Farsça Divanı" (çev. Turgut Karabey), Türk Dili ve
EdebiyatıAraştırmalan Dergisi, 1998, sy. 9, s. 135-147.
Hickman, Wılliam C., "Who Was Ummi Kemal", Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, 1976-
1977,sy.4-5,s.57-82.
Işın, Ekrem, "Osmarılı Döneminde Tasavvufi Hayat", Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye
Yay., 1999, c. N, s. 451-458.
İlaydın, Hikmet, "Yunus Emre: XIII. Yüzyıl Sonu-XIV. Yüzyıl Başı", Türk Dili, Aralık
1983, c. XLVIl, sy. 384, s. 514-522 ..
İlaydın, Hikmet, "Yunus Şiiri ile İlgili Notlar I: Metnin Sağlamlığı Sorunu I", Türk Dili,
Temmuz 1972, c. XXVI, sy. 250, s. 286-291.
İlaydın, Hikmet, "Yunus Şiiri ile İlgili Notlar II: Yeni Bir Yunus Divanı Dolayısıyla",
Türk Dili, Nisan 1973, sy. 259, s. 12-25.
Kahraman, Bahattin, "Le' illi: ve Abdurrahlm Karahisari'nin Manzfun Kaside-i Bürde
Tercümeleri", TürkiyatAraştırmalanDergisi, 1997, sy. 4, s. 57-107.
Kara, Mustafa, "Balkanlar' da Türk TasavvufEdebiyatına Genel Bakış", Balkan Türkleri:
Balkanlar'da Türk Varlığı, Erhan Tilibedar (der.), Ankara: ASAM, 2003, s.
254-286.
Kara, Mustafa, "Molla İlahi'ye Dair", OsmanlıAraştırmalan, VII-VIII, 1988, s. 365-390.
Karabey, Turgut, "N esimi'nin Hayatı ve Farsça Divanı", Atatürk Üniversitesi Türkiyat
AraştırmalanEnstitüsü Dergisi, 1997, sy. 7, s. 57-75.
Kernikli, Hilal, "Bir Milletin Rılhl Serencfu:nı: Türk Tasavvuf Edebiyatı", Türkler, Arıkara:
Yeni Türkiye, 2002, c. V, s. 880-890.
Kernikli, Hilal, "TasavvufEdebiyatı Üzerine Hüseyin Daniş'in Bir Makalesi", Seyir: İki
AylıkEstetik ve Sanat Dergisi, Mayıs 2000, sy. 11-12, s. 30-37.
Kernikli, Hilal, "Türk Tasavvuf Şürinde Allah Tasavvuf', Yeni Türkiye: Osmanlı Özel Sayısı
rv, Kültür ve Sanat, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2000, yıl: 6, sy. 34, s. 232-
238.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 11 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiyatı literatücü 349
Kemikli, Bilal, "Yunus Ernre'nin Dünya Tasawuru", Dergah, 2004, c. XV, sy. 175, s.
ı8-21.
Kissling, Hans J ., "Zur Geschichde des Derwischordens der Bajrfunijje", Dissertationes
Orientaleset Balcanicae Collectae. I. Das Derwischtum, Münih, ı986, s. 237-
268.
Korkmaz, Esat, "Eren-Evli ya Felsefesinde Ölmeden Evvel Ölmek ya da Yaşarken Dirilmek",
I. illuslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyalan Kongresi Bildirilen, Ankara:
Evrak Yay., 1998, s. 333-355.
Köksal, Fatih, "Seyyid Nesiın1'nin Bilinmeyen Tuyuğlan", Journal of Turkish Studies:
TürklükBilgisiAraştırmalan, 2000, c. XXIV, sy.ı, s. ı87-ı97.
Kufralı, Kasım, "Molla İlahi ve Kendinden Sonraki N akşibendiyye Muhiti", Türk Dili
ve Edebiyatı Dergisi, 1948, sy. 3, s. ı32- 135.
Kurnaz, Cemal, "Tasavvuf Şiirinçle Akşemseddin'in Yeri", Divan Edebiyatı Yazılan,
Ankara:AkçağYay., 1997, s.ı9-22.
Kurnaz, Cemal, "Yunus Ernre'de Tenkit", Divan Edebiyatı Yazılan, Ankara: Aleçağ
Yay., 1997, s. 10-18.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı, " Türk Tasavvuf Edebiyatında Sembolik Anlatım ve
Kuş Dili", Türk Yurdu, Ankara, Temmuz 2001, sy. 167, s. 29-33.
Levend, Agah Sım, "Aşık Paşa'nın Bilinmeyen İki Mesnevisi: Fakr-nfune ve Vasf-ı
Hal", TDAYBelleten, 1953, s. 95-97.
Levend, Agah Sım, "Halk ve Tasavvufi Halk Edebiyatı, Türk Dili, ı Aralık 1968, c. XIX,
sy.207,s. 170-ı85.
Levend, Agah Sım, "İslami Edebiyatın Esaslan ve Kaynaklan", 1DAY BeZleten 1971,
ı989, s. 159-194.
Mazıoğlu, Hasibe, "Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şair ler", Türk Dili, 197 4, c. VI, sy.
ı, s. 31-62.
Mermer, Ahmet, "Eşrefoğlu ve Bir Şathiyesinin Şerhi", Milli Folklor, Bahar 2002, sy.
53, s. 106-113.
Okuyucu, Cihan, "Aşık Paşa'nın Tasavvuf Risalesi", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 1988, sy. 2, s. 197-213
Olgun, İbrahim, "N esiınİ Üzerine Notlar" 1DAY-Belleten 1971, 1971, s. 195-207.
Olgun, İbrahim, "SeyyitNesfıniÜzerine Notlar", 1DAY-Belleten 1970, 1971, s. 47-68.
Özcan, Hüseyin, ·"Bektaşilikte Dört Kapı Kırk Makam", Journal of Turkish Studies:
Türklük Bilgisi Araştırmala n, 2004, c. XXVIII, sy. ı, s. 242-245.
Öztelli, Cahit, "Şeyh Bedreddin Dolayısıyla Gölpınarlı'ya Cevabım", Papirüs, 1969, sy.
39, s. 11-19.
Pekolcay, Necla, "EşrefoğluAbdullah Rumi'nin Tasavvufi Şahsiyetinin Gelişme Seyri",
İslami Edebiyat, 1992, sy. 15, s. 8-ll.
Pekolcay, Necla, "Yunus Ernre'ye Hoca Ahmed Yesevi'den intikal Eden İnanç izleri
... ", Erdem: Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı m, 1996, sy. 24, s. 7 45-754.
Reinbard Hess, Michael, "Zum Stanımbaum Biniger Türkiseher Nesfıni-Handschriften",Archivum
Ottomanicum, 2003, sy. 2ı, s. 245-257.
Saraç, M. A. Yekta, "içki Kavramına Giriş ve Yunus Ernre Örneği", İlmfAraştırmalar,
2000, sy. ıo s. 135-154.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 12 (1, 1)
350 TALİD, 5{10), 2007, A. Bilgin
Saraç, M. A Yekta, "Tasavvuf Edebiyatma Ait Temel Bir Metirı ve Türk Edebiyatma
Yansımaları", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2003, sy. 30, s. 445-468.
Serdaroğlu, Vıldan, "Abdurralıman Güzel, Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı", İsliim
Araştırmalan Dergisi, 2000, sy. 4, s. 299-301.
Seyhan, Köksal, "Yunus Emre'nin Bir Şiirinde Şehir Alegorisi", Journal of Turkish Studies:
Türklük BilgisiAraştırmalan, 2000, c. XXIV, sy. 2, s. 231-280.
Seyidoğlu, Bilge "Halk Şiirinde Tasavvuf', Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmalan Dergisil!:
Prof. Dr. Harun ToZasa Özel Sayısz, 1983, s. 134-147.
şafak, Yakup, "Mevlana' mn Mesnevi'si Üzerine Anadolu'da Yapılan Çalışmalar", Name-iAşina,2003,yıl:5,sy.
11,s.23-32.
Şafak, Yakup, "Tasavvufi Şiirde Mecaz! Anlatım, Yedi İklim, 1995, c. VIII, sy. 59, s. 10-14.
Taşan, Berin, "Merzifonlu Şair Abdürrahirn Rumi';, Türk Dili, 1976, c. XXXIII, sy. 297,
s. 490-492.
Taşan, Berin, "Merzifonlu Şeyh Abdürrahirn Rfımi ve Vakfiyesi", Vakıflar Dergisi,
1981,sy. 13,s.91-100.
Tatçı, Mustafa ve Cemal Kurnaz, "Alımed Yesevi Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi",
Bilig, 1997, sy. 4, s. 253-263.
Tatçı, Mustafa, "Yunus Emre Divanı", Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, c. VII,
s. 671-681.
Tatçı, Mustafa, "Yunus Emre", Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, c. VII, s. 500-
515.,
Tavukçu, Orhan Kemal, "XIV. Yüzyıl Mevlevi Şairlerinden Efiald Dede'nin Biliruneyen
İki Şiiri", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmalan Enstitüsü Dergisi, 2002,
yıl: 9, c. XIX, s. 117-121.
Tavukçu, Orhan Kemal, "Aşık Paşa'run Biliruneyen Bazı Gazelleri ve Bir Mesnevisi",
Yedi İklim, 1995, sy. 62, s. 51-55.
Tavukçu, Orhan Kemal, "Şeyyad Harnza'run Biliruneyen Bir Şiiri Münasebetiyle", The
International Journal of Central Asian Studies, 2005, sy. 10, s. 181-195.
Tavukçu, Orhan Kemal; "Yunus Şiirlerini Ayırt Etıneye Yönelik Bazı Tespitler", Journal
of Turkish Studies: Türklük Bilgisi Araştırmalan, 2004, c. XXVlii, sy. 2,
s. 59-84
Tekindağ, Şehabeddin, "Büyük Türk Mutasavvıfı Yunus Emre Hakkında Araştırmalar",
TTK-Belleten, 1966, c. XXX, sy. 117, s. 59-90.
Tulum, Mehmet Mahur, "Yeni Bir 'Hikmetler Mecmuası' Münasebetiyle Yesevi Çalış­
malan Üzerine Kısa Bir Değerlendirme ve İbrahim Kıssası", Türk Dili ve Edebiyatı
Dergisi, 2003, sy. 30, s. 499-516.
Tulum, Mertol, "Hikmetlere Göre Yesevilik", nmtAraştırmalar, 1999, sy. 7, s. 201-214.
Tunç, Semra, "Dede Ömer Rilşeni Divanı'nda Söz ve Konuşma Adabı ile İlgili Hususlar",
TürkiyatAraştırmalanDergisi, 2001, sy. 10, s. 161-180.
Tunç, Semra, "Dede Ömer Rilşeni", Türkiyat Araştırmalan Dergisi, 1997, sy. 4, s. 237-
250.
u çman, Abdullah, "Tekke Şiirinin Gelişimi", Tekke Şiiri: D int Tasavvufi Şiirler Antolojisi,
Alımet Necdet (haz.), İstanbul, 1997, s. 37-47.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 12 (1, 2)
Türk Tasavvuf Edebiya~ Literatürü 351
Ünver, İsmail, "Ahmed-i Yesevi'nin Anadolu'daki Etkileri Üzerine", Türk Dili, 1993,
sy.499-504,s.598-605.
Yaltkaya, M. Şerefeddin, "Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin' e Dair Bir Kitap", Türkiyat
Mecmuası, 1935, sy. 3, s. 233-256.
Yavuz, Kemal, "Çeşitli Yönleri ile Mannku't-tayr ve Garibname Mesnevileri", Türk Dili
ve Edebiyatı Dergisi, 2004, sy. 31, s. 345-356.
Yavuz, Kemal, "Aşık Paşa", TürkiyatAraştırmalanDergisi, 2003, sy. 13, s. 29-39.
Yazıcı, Tahsin, "Fetihten Sonra İstanbul'da İlk Halveti Şeyhleri: Çelebi Muhammed
Cemal ed din, Sünbül Sinan ve Merkez Efendi", İstanbul Enstitüsü Dergisi,
1956,sy.2,s.89-113.
Yücel, Bilal, "Kaygusuz Abdal'ın Ki tab u Maglata' sı", Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri,
2003, sy. 3, s. 73-120.
Zülfe, Ömer "Nesimi'nin Tuyuğlarına Ek", Modem Türklük Araştırmalan Dergisi,
2005, c. Il, sy. 4 (http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/makale.php?id=80).
literatür Değerlendirmesi
Verilen literatürden anlaşılacağı gibi Türk Tasavvuf Edebiyatı alanında daha
çok metin neşirleri, biyografik araştırma ve incelemeler göze çarpmaktadır.
Fuat Köprülü'nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvzjları dstanbul, 1919) hariç
tutlllursa Cumhuriyet döneminde yazılmış edebiyat tarihlerinde mutasavvıf
şairlere ve eserlerine yeteri kadar yer verildiği söylenemez. Bugüne kadar mutasavvıf
şairlerimizden bazılarının divanları tenkitli olarak yayımlandı.Bir kaç
divan üzerinde tahlil ve incelemeler yapıldı. Daha yayımlarıması gereken ilivanlar
bulurımaktadır. Bu divanların metne dayalı sözlükleri yapılmadığı için
bunlardan tam anlamıyla yararlarıılamamaktadır.
Vıne tasavvufi şiirlerin günümüz okuyucusunun anlayacağı sadelikte yapılmış
şerhlerinden oluşan antolojiler hazırlanmış değildir. Divan şiiri şerhlerinden
oluşan antolojiler gibi tasavvufi şiir şerhlerinin de yapılması gerekmektedir. Bunun
ilk aşaması Osmanlı döneminde yapılmış şerhlerin sadeleştirilerek yayınlarıması
olabilir. :rasavvufi şiirlerin anlaşılabilmesi için kapsamlı bir sözlüğe de
ihtiyaç vardır. Süleyman Uludağ (TasavvufTerimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı
Yay., 2002, 390 s.) ve Ethem Cebecioğlu (TasavvufTerimleri ve Deyimleri Sözlü-
ğü, İstanbul: Anka Yay., 2004, 741 s.)'nun hazırladıkları sözlükler Türk tasavvuf
şiirleri esas alınarak yapılmadığı için bu alan için yeterli olamamaktadır. Aynca
doğrudan Türk TasavvufEdebiyatı ürürıleri esas alınarak yapılmış nazurı şekilleri
ve türlerle ilgili müstakil çalışmalar da bulurımamaktadır. Sonuç olarak Türk
TasavvufEdebiyatı alanının temel eserleri henüz ortaya konmuş değildir.
literatur_c5s10.pdf 24.02.2010 09:27:42 Page 13 (1, 1)
352 TALİD, 5(10), 2007, A. Bilgin
The Bibliography of Turkish Mystical Literature
AzmiBilgin
Abstract
Turkish mysticalliterature is one of the main branches of Turkish literature that
developed after the conversion of Turks in to Islam. However, it has not yet evolved
into a separate discipline taught at the universities; instead, its representatives and
products continue to be studied within the framework of Fo lk Literature and Ancient
Turkish Literature. In fact, even the poet biographies of the Ottoman period
(tezkires) did not really include the Sufi poets and writers as representatives of this
literature. The past few years have witnessed a surge in the number of such academic
works. When compared to odıer literary disciplines, however, their inadequacy is
especially striking. This article aims at providing specialized information on not only
the literature of this field, but also i ts entitlement, i ts place within the Turkish
literature, its development, and its first representatives. Moreover, in the final
section, we specify our comments and evaluations on Turkish Mystical Literature.
Key words: Turkish Mystical Literature, Folk Literature, literature, :ıanrd and :x:Yili
centuries
Türk Tasavvuf Edebiyatı literatürü
AzmiBilgin
Özet
İslamiyet'in kabulünden sonra gelişen Türk Edebiyatuun ana kollanndan biri olan
Türk Tasavvuf Edebiyanna, müstakil bir disiplin olarak henüz üniversitelerde yer verilmemekte,
Halk Edebiyatı ya da Eski Türk Edebiyatı içerisinde bu edebiyann temsilcileri
ve eserleri tanıtılmaya çalışılmaktadır. Aslında Osmanlı dönemi tezkirelerinde
de bu edebiyann temsilcileri olan mutasavvıf şair ve yazariara pek yer verilmemiştir.
Son yıllarda bu alanda akademik çalışmalann arttığı görülmektedir. Ancak diğer edebiyat
disiplinleriyle karşılaştınldığında Türk Tasavvuf Edebiyatı'nda yapılan çalışmalann
yetersiz olduğu görülmektedir. Bu yazımızda biz yalnız bu sahanın literatürüyle
değil adlandırılması, Türk edebiyatı içerisindeki yeri, teşekkülü, gelişmesi ve ilk temsilcileri
hakkında özel bilgi vermeye çalıştık. Ayrıca sonuç bölümünde Türk Tasavvuf
Edebiyatı literatürüyle ilgili tespit ve değerlendirmelerimizi belirttik.
Anahtar Keliıneler: Türk Tasavvuf Edebiyatı, Halk Edebiyatı, edebiyat, şiir, XIIT. ve
XV. yüzyıllar.