KÂRVÂN-I ‘ÖMR VE KİTAP DIŞINDA KALAN ŞİİRLER*

Gönderim Tarihi: 10.03.2016 Kabul Tarihi: 02.05.2016
KÂRVÂN-I ‘ÖMR VE KİTAP DIŞINDA KALAN ŞİİRLER*

Hakan SOYDAŞ**


Hüseyin Dâniş, Eyvân-ı Medâyin adlı risaleye yazdığı Farsça hâl tercümesinde
1870 yılında İstanbul’da doğduğunu, babasının İsfâhan ahalisinden Mehmed Haşim ibn
Abdülmecid annesinin ise Mustafâ Fâzıl Paşa hânedanından Çerkes Fatma Hanım
olduğunu (İnal, 1999: 398) kaydeder. Farsça okuma yazmayı babasının yanında öğrenen
Hüseyin Dâniş, ilk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra Mekteb-i Mülkiye’ye girer
(Yazıcı, 1998: 540). Mülkiye’deki eğitimini yarıda bıraktıktan sonra Beyoğlu’nda
Institution Française adlı okula devam eder. İki yıllık bir eğitimden sonra bu okuldan
ayrılır. Sonrasında Arapça ve Farsçasını geliştirmek üzere Debistân-ı İrâniyân adlı okula
başlar. Öğrencilik ve öğretmenlik sıfatıyla meşgul olduğu bu okuldan da eğitimini
tamamlamadan ayrılır. Debistân-ı İrâniyân’dan ayrıldıktan sonra ise özel hocalardan
Fransızca ve İngilizce dersler alır (İnal: 1999: 399).
Hüseyin Dâniş’in edebiyat dünyasına ilk adım atması, İkdam gazetesinin yayın
heyetine girmesiyle olur. Bu gazetede şiir yayımlamayan Dâniş; hikâye, makale ve çeviri
türünde yayınlara imzasını atar. Fransız edebiyatı ve şairleri hakkında bilgi veren
makaleleri de dikkat çekicidir. Ahmet Mithat Efendi tarafından başlatılan ve dönemin
birçok tanınmış şahsiyetini katıldığı tartışmaya Dâniş’de İkdâm ve Malûmat’taki
yazılarıyla dâhil olur. Klasikler çerçevesinde ileri sürdüğü görüşler, tartışmaya yol açan
metinler arasında değerlendirilir (Kaplan, 1998).

* Hüseyîn Dâniş, Kârvân-ı ‘Ömr ve Kitap Dışında Kalan Şiirler, Serüven Kitabevi, İstanbul 2015.
** Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü,
hakan.soydas@hotmail.com
312 SBD
56 Hakan SOYDAŞ
İsmi geçen dergi ve gazetelerdeki yazılarının yanı sıra Hazine-i Fünûn, Mekteb
ve Servet-i Fünûn dergisinde şiirleri yayımlanır. Servet-i Fünûn dergisinin yazı
kadrosunda yerin alan Dâniş, bu dergideki ilk şiirini derginin 367. sayısında “Bir Aile
Hâtırası” başlığıyla 24 Mart 1898 tarihinde yayımlar. Servet-i Fünun’da şiirlerini
yayımladığı bu devrede Hüseyin Dâniş Lamartine gibi tanınmış Batılı şairlerden yaptığı
çeviriler ile de dikkatleri üzerine çeker. Resimli Gazete ve Peyâm-ı Sabah’ın edebi eki
olan Peyâm-ı Edebî’de şiirlerini yayımlamaya devam eden şair 1899 yılında kaleme aldığı
Nevâ-yı Sarîr isimli eseriyle de Batı edebiyatlarıyla ilgili yazmış olduğu makalelerini ve
Batı edebiyatından bazı tercümelerini bir araya toplamış olur. Türkçe şiirlerinin yanı
sıra Farsça şiirler de kaleme alan şair (Değirmençay, 2013: 199) İkdam ve Servet-i Fünûn
dışında birçok dergi ve gazetenin yazar kadrosuna dâhil olur. Şair’in Mekteb, Hazine-i
Fünûn, Resimli Gazete, İctihâd, Malûmat, Peyâm, Peyâm-ı Edebî, İleri, Edebiyât-ı
Umumiyye Mecmuası ve Rübab’da da imzasına rastlanmaktadır.
Bu incelemeye konu edilen eser, Yrd. Doç. Dr. Servet Tiken’in 2015 yılında
araştırma ve inceleme eser olarak kaleme aldığı Hüseyin Dâniş’in Kârvân-ı ‘Ömr ve
Kitap Dışında Kalan Şiirler adlı çalışmasıdır. Eski yazılı süreli yayınları taramak suretiyle
Hüseyin Dâniş’in tespit edilen şiirleri ve yine eski yazılı Kârvân-ı ‘Ömr adlı şiir kitabının
yeni harflere aktarılması neticesinde elde edilen şiir külliyatı Yeni Türk Edebiyatı şiir
inceleme yöntemlerine uygun başlıklar altında akademik bir üslupla incelenmiştir. Eser
üç ana bölümden ibarettir. Hayatına dair son derece kısıtlı bilgiler bulunan Hüseyin
Dâniş’in hayatı, edebî tavrı ve eserleri “Hayatı, Edebiyat Anlayışı ve Eserleri” başlığıyla
birincil kaynaklara başvurularak izah edilmiştir. Bu başlık altında elde edilen bilgiler
Dâniş üzerine yapılacak olan müteakip çalışmalar için de adeta bir başvuru kaynağı
değerindedir.
“Şiirlerinde Tema” başlıklı ikinci bölümde Hüseyin Dâniş’in şiir külliyatı eksene
alınmak kaydıyla tespit edilen “Aşk ve Sevgili”, “Hüzün”, “Tabiat”, “Ölüm”, “İnsan”,
“Savaş”, “Kadın” yedi tema yine şairin şiirlerine göndermelerde bulunmak kaydıyla ilgili
temaların şairin mısralarında nasıl bir ahenk ve duyuş özelliği ile tecessüm ettiğini
sergilemektedir. Bu bölümde eserden müessire doğru tarihî eleştiri yönteminden
yararlanılmıştır. Dâniş eksene alınmak kaydıyla devrin genel havası içinde mezkûr
temlerin duyuş özellikleri kapsamlı bir biçimde izah edilmiştir. İlgili bölüm Hüseyin
Dâniş’in şiir külliyatını muhteva yönü ile incelerken “Şiirlerinde Yapı” başlıklı üçüncü
bölümde ise şairin şiirleri biçim özellikleri itibariyle incelenir. “Vezin ve Kafiye”, “Nazım
Biçimi”, Şiirlerinde Yaptığı Değişiklikler”, “Portre Şiirleri” ve Söz Varlığı ve Üslubu”
olarak beş alt başlıktan teşekkül eden bu bölümde araştırmacı şiirleri biçim özellikleri
itibariyle Hüseyin Dâniş’in edebî tavrı ve devrin şiir sahasındaki genel temayülleri
açısından değerlendirir.
Araştırmacı, okuyucu için son derece açıklayıcı bilgilendirmelerin yer aldığı
üçüncü bölümde şairin şirinin yanı sıra Servet-i Fünûn şiirinin yapısal özelliklerini
örneklendirir. Aruz veznini kusursuz denecek ölçüde mükemmellikle uygulayan Servet-i
Fünûn şairlerinin, kafiyeyi de çeşitlendirerek şiirde ritmi genişletmenin yollarını
aradıklarını (s.47) kaydeden yazar Hüseyin Dâniş’in de Servet-i Fünûn şairleri ile
örtüşen bir tavra sahip olduğunu ilave eder. Araştırmacının tespitiyle Hüseyin Dâniş
Kârvân-ı ‘Ömr ve Kitap Dışında Kalan Şiirler
SBD56 313
şiirlerinde en çok aruzun Mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün kalıbını tercih eder.
Şair devri içinde fazlaca örneği görülmeyen Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün
Müstef’ilün ve Müfte’ilün fâilâtü müfte’ilün fâ’ gibi kalıplara da şiirlerinde yer verir.
Şiirlerinde bir diğer ritim unsuru olan kafiye konusunda da vezinde olduğu gibi çeşitlilik
görülür.
Şair Türkçe, Arapça ve Farsça kelimeleri bir arada kullanarak ahenk sağlamanın
yolunu arar. Kıt’a, Gazel ve Kaside gibi klasik nazım biçimlerine yer veren şair Batı
kaynaklı biçimsel kalıplara ise fazlaca iltifat etmez. Bu ilgisizliğine rağmen şairin
“Albümü Karıştırıyordum”, “Bir Nişîmne-i Tenhâ”, “Bahar”, adlı şiirleriyle Batı edebiyatı
kaynaklı sone, terzarima ve serbest müstezad gibi nazım biçimlerini de denediği
görülmektedir. Üçüncü bölümün “Şiirlerinde Yaptığı Değişiklikler” alt başlığı ise
araştırmacının akademik dikkat ve titizliğinin bir neticesidir. Bu başlık altında şairin 23
şiirin farklı yayımlarında geçirmiş oldukları değişikler yapı ve içerik açısından
değerlendirilmiş ve örneklendirilmiştir.
“Portre Şiirler” alt başlığı altında Türk edebiyatında portre şiir geleneği ilk
örneklerinden itibaren, alan kaynaklarına başvurularak akademik bir üslupla
değerlendirilir. Hüseyin Dâniş’in şiir kitabında “Temâsil” başlığıyla bir araya getirdiği
portre şiirleri, atıfta bulunduğu tarihî şahsiyetlerin örnekliğinde incelenir. Bu bölümün
son alt başlığı “Söz varlığı ve üslûbu” bölümünde ise şairin şiirlerinden iktibas edilen
mısralar ve ifadeler ışığında Hüseyin Dâniş Farsça bilgisi, Arapçaya hâkimiyeti ve sanat
algısının şekillenmeye başladığı dönemindeki genel eğilimi itibariyle üslubu ve kelime
dağarcığıyla dönemin hâkim sanat anlayışı doğrultusunda bir tavır sergiler.
“Kârvân-ı ‘Ömr” başlığı altında şairin ilgili eserini Latin harflerine aktaran
araştırmacı müteakip “Kitap Dışında Kalan Şiirler” başlığı altında ise Hüseyin Dâniş’in
yazı hayatı boyunca şiirlerini yayımladığı eski harfli süreli yayınlardaki şiirlerini tespit
etmiş ve aktarmıştır. Bu sayededir ki araştırmacının çalışması Hüseyin Dâniş’in şiirleri
üzerine yapılacak diğer tüm okuma ve incelemeler için referans olma önemine haizdir.
Bu çalışma ile şairin kitap dışındaki şiirleri de ilk defa bir araya getirilmiş oluyor. Gerek
içerik gerekse de biçim özellikleri ile incelemeye tabi tutulan şiir külliyatı alanına önemli
bir katkıda bulunuyor.
Şiirler üzerine yapılan incelemelerin yanı sıra “Ekler” başlığı altında sunulan
belgeler de bir o kadar önemlidir. Hüseyin Dâniş’in mektuplarından alınan örnekler,
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Müdürlüğünden temin edilen zabıtname ve vesikalar
okuyucunun dikkatine sunulmuştur. Araştırmacı bu çalışma ile Türk Edebiyatı Tarihinde
gölgede kalmış önemli bir isim olan Hüseyin Dâniş şiir külliyatı ve şairliğiyle birlikte
Türk okuyucusunun ilgi ve dikkatine sunulmuş olur.
314 SBD
56 Hakan SOYDAŞ
KAYNAKLAR
DEĞİRMENÇAY, Veyis, Farsça Söyleyen Osmanlı Şairleri, Atatürk Üniversitesi
Yayınları, Erzurum 2013.
DANİŞ, Hüseyin, Kârvân-ı Ömr, Yeni Matbaa, İstanbul, 1925
İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şâirleri, C.I, Haz. Müjgân
Cunbur, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yayınları, Ankara, 2010
YAZICI, Tahsin, “Hüseyin Dâniş”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.18, s.540-541

Konular